CZYNNIKI STWARZAJĄCE SZCZEGÓLNE ZAGROŻENIE DLA ZDROWIA I ŻYCIA

Czynniki stwarzające szczególne zagrożenie dla zdrowia i życia człowieka w miejscu pracy to takie, których oddziaływanie na pracującego prowadzi lub prowadzić może do utraty zdrowia, choroby zawodowej lub do innego schorzenia.

Wykonywaniu pracy z reguły towarzyszą niebezpieczne, szkodliwe i uciążliwe czynniki. Do obowiązków pracodawcy należy podejmowanie działań, zwłaszcza działań technicznych i organizacyjnych, likwidujących, a jeśli nie jest to możliwe ograniczających powodowane przez te czynniki zagrożenia zawodowe.

Co daje właściwe rozpoznanie zagrożeń?

Właściwe rozpoznanie zagrożeń poszczególnymi czynnikami oraz związanego z nimi ryzyka stanowi podstawę do podejmowania różnego rodzaju działań profilaktycznych. Podkreślić należy, że ocena ryzyka zawodowego jest obowiązkowa. W małych zakładach pracy, w których pracodawca ma dobrą orientację w rodzaju i technologii wykonywaj pracy, on sam przeprowadzić może ocenę ryzyka. W większych przedsiębiorstwach ocenę ryzyka prowadzą kompetentni pracownicy, specjaliści ds. BHP oraz eksperci zewnętrzni. Jednak odpowiedzialność za prawidłowe przeprowadzenie oceny ryzyka zawsze spoczywa na pracodawcy.
Każdy pracodawca zobowiązany jest do:

• oceny i dokumentowania zagrożenia związanego z wykonywaną pracą,
• korzystania ze środków ochronnych zmniejszających ryzyko zawodowe,
• informowania pracowników o ryzyku zawodowym związanym z wykonywaną pracą i o zasadach ochrony przed zagrożeniami,
• konsultowania z przedstawicielami pracowników (pracownikami) wszystkich działań związanych z BEZPIECZEŃSTWEM I HIGIENĄ PRACY, zwłaszcza dotyczących oceny ryzyka zawodowego podczas wykonywania określonych prac.

WAŻNE! BEZPIECZEŃSTWO I HIGIENA PRACY to ogół norm prawnych i środków badawczych, organizacyjnych i technicznych, które mają na celu stworzenie pracownikowi takich warunków pracy, by mógł ją wykonywać w sposób produktywny, bez narażenia na nieuzasadnione ryzyko wypadku bądź choroby zawodowej i nadmierne obciążenie fizyczne i psychiczne.

Niebezpieczne i szkodliwe czynniki fizyczne występujące w środowisku pracy

Czynniki środowiska pracy, wpływające na zdrowie pracownika dzieli się na 2 grupy:

• czynniki niebezpieczne mogące powodować urazy, a co za tym idzie wypadki w pracy,
• czynniki szkodliwe lub uciążliwe, których oddziaływanie na ludzki organizm wiązać może się z następującymi skutkami:
• powstaniem chorób zawodowych (np. pylica płuc)
• powstaniem chorób cywilizacyjnych (np. nadciśnienie, dolegliwości mięśniowo-szkieletowe)
• obniżeniem sprawności psychicznej i fizycznej.

Stopień zagrożenia zdrowia pracowników zależy od kilku składowych, takich jak:

• stężenie lub natężenie czynnika szkodliwego,
• czas i częstość narażenia,
• rodzaj pracy,
• drogi wchłaniania lub oddziaływania,
• wiek pracownika (pracownicy młodociani są bardziej zagrożeni)
• płci pracownika (zwłaszcza kobiety w okresie ciąży).

WAŻNE! W zależności od poziomu oddziaływania lub też innych warunków czynnik uciążliwy stać się może szkodliwym, natomiast czynnik szkodliwy niebezpiecznym.

Czynniki materialnego środowiska pracy:

• mikroklimat
• oświetlenie
• hałas, w tym hałas ultradźwiękowy i infradźwiękowy
• wibracja (drgania mechaniczne przenoszone na organizm człowieka z ciał stałych)
• pola elektryczne i magnetyczne
• pył przemysłowy
• promieniowanie nadfioletowe
• promieniowanie laserowe
• promieniowanie jonizujące (promieniowanie elektromagnetyczne i promieniowanie cząsteczkowe)
• promieniowanie podczerwone

Czynniki urazowe:

• przemieszczające się maszyny oraz inne urządzenia
• ruchome części maszyn i ich oprzyrządowania i poruszające się narzędzia
• naruszenie konstrukcji
• przemieszczające się wyroby, półwyroby, materiały i surowce
• spadające przedmioty (narzędzia, materiały, obluzowane części maszyn, odłamki skał, itp.)
• ostre wystające elementy: ostre krawędzie, ostrza, szorstkie powierzchnie
• lokalizacja stanowiska pracy na poziomie różnym od powierzchni otoczenia
• ograniczone przestrzenie, wąskie dojścia i przejścia
• śliskie, nierówne nawierzchnie
• zimne lub gorące substancje i powierzchnie

Czynniki związane ze zjawiskiem elektryczności:

• napięcie w obwodzie elektrycznym do l k V
• napięcie w obwodzie elektrycznym powyżej 1 kV
• elektryczność statyczna.

Czynniki chemiczne i biologiczne

W pewnych branżach wymagane jest zachowanie wyjątkowo wysokiego stopnia ostrożności, ze względu na wykorzystywanie do pracy substancji, preparatów chemicznych oraz materiałów niebezpiecznych.
Wśród czynników stwarzających szczególne zagrożenie dla zdrowia i życia wyróżniamy czynniki chemiczne oraz biologiczne. Pierwsza z wymienionych grup występuje nie tylko w zakładach przemysłu chemicznego, jak zasugerować mogłaby nazwa, ale w wielu innych branżach, takich jak szpitale, budownictwo, warsztaty samochodowe czy zakłady lakiernicze. Tego rodzaju substancjami chemicznymi mogą być różne mieszaniny o właściwościach wybuchowych, toksycznych, łatwopalnych, rakotwórczych czy uczulających. Grupa druga, czyli czynniki biologiczne to między innymi wirusy, grzyby, bakterie czy pasożyty. Czynniki te także wymagają specyficznego sposobu postępowania.

Czynnik chemiczny

Czynnik chemiczny to każdy pierwiastek lub związek chemiczny występujący:

• w postaci własnej lub w mieszaninie,
• w stanie, w jakim występuje w przyrodzie,
• w stanie, w jakim jest wytwarzany,

stosowany lub wyzwalany w środowisku pracy, w tym w trakcie uwalniania go w postaci odpadów, w trakcie każdej pracy, niezależnie od zdarzenia, czy jest lub nie jest wytwarzany celowo bądź jest lub nie jest wprowadzany do obrotu.
Zależnie od rodzaju działania na ludzki organizm, niebezpieczne i szkodliwe czynniki chemiczne miejsce w procesie pracy, dzielimy na:

• drażniące,
• toksyczne,
• rakotwórcze,
• uczulające,
• mutagenne,
• upośledzające funkcje rozrodcze.

Czynniki chemiczne przedostawać mogą się do ludzkiego organizmu, poprzez wykorzystanie trzech głównych dróg narażenia:

• pokarmowa – poprzez jedzenie i picie produktów zawierających czynniki chemiczne,
• skórna – za sprawą kontaktu skóry i błon śluzowych z czynnikami chemicznymi,
• inhalacyjna – wdychanie powietrza zawierającego czynniki chemiczne.

Pracownik pracujący z czynnikiem chemicznym powinien:

1. Wnikliwie zapoznać się z:

• regulaminem pracowni,
• kartą charakterystyki stosowanej substancji chemicznej,
• instrukcjami bhp oraz instrukcjami obsługi stosowanych maszyn i urządzeń,
• zasadami bezpiecznej pracy w laboratorium,
• instrukcją postępowania na wypadek pożaru lub awarii,
• instrukcją udzielania pierwszej pomocy,
• procedurą bezpiecznego gromadzenia, przechowywania i usuwania odpadów.

2. Stosować odpowiednie środki ochrony indywidualnej zabezpieczające przed działaniem niebezpiecznych i szkodliwych czynników chemicznych oraz przechowywać je w odpowiednio oznakowanych miejscach, rękawice ochronne stosowane podczas pracy z czynnikiem chemicznym, oznakowane znakiem graficznym odporność chemiczna.

WAŻNE! Środki ochrony indywidualnej to wszystkie środki noszone lub będące w posiadaniu pracownika, w celu jego ochrony przed jednym bądź większą liczbą zagrożeń, które związane są z występowaniem niebezpiecznych lub szkodliwych czynników w środowisku pracy, w tym także różnego rodzaju akcesoria i dodatki przeznaczone do tego celu.
Środki ochrony indywidualnej to przede wszystkim:

• odzież ochronna – ochraniacze klatki piersiowej, brzucha, barku
• środki ochrony głowy – hełmy ochronne
• środki ochrony kończyn np. nakolanniki
• środki ochronny słuchu
• środki ochrony twarzy i oczu
• środki ochrony układu oddechowego , oraz środki izolujące cały organizm – kombinezony gazoszczelne
• sprzęt chroniący przed upadkiem z wysokości

WAŻNE! Jeśli istnieje możliwość zastosowania środków ochrony zbiorowej, to zawsze mają one pierwszeństwo przed środkami ochrony indywidualnej.
3. Stosować środki ochrony zbiorowej, takie jak: prysznice bezpieczeństwa, dygestoria, urządzenia klimatyzacyjne, urządzenia wentylacyjne, urządzenia przeciwpożarowe, osłony i urządzenia, które zapobiegają dostępowi do stref niebezpiecznych.
4. Respektować właściwe technik laboratoryjne i posługiwać się jedynie sprawnym sprzętem laboratoryjnym.
5. Przechowywać odpady tylko w specjalnych, oznakowanych pojemnikach.
6. Składować substancje chemiczne oraz ich mieszaniny wyłącznie w miejscach i opakowaniach przeznaczonych do tego celu i odpowiednio oznakowanych.
7. Mieć wiedzę z zakresu zasad postępowania w sytuacjach awaryjnych, wywołujących zagrożenie dla życia lub zdrowia pracowników,
8. Znać zasady udzielania pierwszej pomocy.

Czynnik biologiczne

Szkodliwe czynniki biologiczne mogące przyczynić się do zakażenia, alergii czy zatrucia obejmują:

• drobnoustroje komórkowe, także te zmodyfikowane genetycznie,
• hodowle komórkowe,
• jednostki bezkomórkowe zdolne do replikacji, jak również przenoszenia materiału genetycznego, w tym jednostki zmodyfikowane genetycznie,
• pasożyty wewnętrzne człowieka.

Co obejmować powinna ochrona pracowników przed zagrożeniem spowodowanym przez szkodliwy czynnik biologiczny?

Ochrona pracowników przed zagrożeniem spowodowanym przez szkodliwy czynnik biologiczny, obejmować powinna:
1. Zapewnienie pracownikom bezpiecznych warunków spożywania posiłków i napojów.
2. Zaopatrzenie pracowników w odpowiednie środki ochrony indywidualnej (jak wyżej) oraz przechowywania ich w czytelnie oznakowanym miejscu.
3. Zagwarantowanie odpowiednich pomieszczeń, urządzeń higieniczno – sanitarnych, środków higieny osobistej, a jeśli istnieje konieczność środków do odkażania skóry lub błon śluzowych.
4. Stosowanie, wcześniej stworzonych procedur:

• pobierania, spedycji oraz przetwarzania próbek i materiałów pochodzenia ludzkiego bądź zwierzęcego,
• dezynfekcji,
• dopuszczających bezpieczne usuwanie i czynności ze skażonymi odpadami.

5. Deklarację bezpiecznych warunków odkażania, czyszczenia, a jeśli trzeba niszczenia odzieży, środków ochrony indywidualnej oraz akcesoriów, które skażone zostały szkodliwym czynnikiem biologicznym.
6. Zaopatrzenia pracowników w aktualne pisemne instrukcje dotyczące postępowania ze szkodliwym czynnikiem biologicznym, obejmujące procedurę postępowania ze szkodliwym czynnikiem biologicznym w przypadku:

• wypadku lub awarii wiążących się z uwolnieniem szkodliwego czynnika biologicznego,
• narażenia na szkodliwy czynnik biologiczny zakwalifikowany w grupie 3 lub grupie 4 (klasyfikacja z opisem poniżej),

7. Natychmiastowego poinformowania przełożonego lub ogółu pracowników narażonych w wyniku awarii lub wypadku o tym zdarzeniu, jeśli mogło ono spowodować uwolnienie się szkodliwego czynnika biologicznego, a także o jego przyczynach podjętych środkach mających na celu opanowanie sytuacji.
8. Niezwłoczne rozpoczęcie działań, których celem jest likwidacja przyczyn i skutków zaistniałej awarii lub wypadku.
9. Zgłaszania awarii lub wypadku mającego związek z uwolnieniem się szkodliwego czynnika biologicznego, do właściwych jednostek.

Klasyfikacja szkodliwych czynników biologicznych:

Grupa 1 zagrożenia: czynniki, przez które wywołanie chorób u ludzi jest mało prawdopodobne.
Do tej grupy zalicza się między innymi:

• osłabione szczepy bakterii stosowane do produkcji szczepionek w badaniach laboratoryjnych i w celach wytwórczych
• drożdże stosowane w celach produkcyjnych
• czynniki biologiczne o działaniu uczulającym, głównie grzyby pleśniowe.

Grupa 2 zagrożenia: czynniki, które mogą wywołać choroby u ludzi, mogą być niebezpieczne dla pracowników ale rozprzestrzenianie ich w populacji ludzkiej jest mało prawdopodobne. Zazwyczaj istnieją w stosunku do nich skuteczne metody profilaktyki lub leczenia. Indeks czynników z tej grupy obejmuje: 140 gatunków bakterii i organizmów im podobnych, 56 wirusów, 60 gatunków pasożytów i 20 gatunków grzybów.
Grupa 3 zagrożenia: czynniki mogące spowodować ciężki przebieg choroby u ludzi, ich obecność jest poważnym zagrożeniem dla zdrowia pracowników; występować mogą ogólnie w środowisku. Zazwyczaj istnieją w stosunku do nich skuteczne metody profilaktyki lub leczenia. Indeks czynników z tej grupy obejmuje: 28 gatunków bakterii i organizmów im podobnych, 57 wirusów, 10 pasożytów i 6 gatunków grzybów.
W tej grupie zagrożenia występują czynniki biologiczne, które mogą stanowić ograniczone ryzyko zakażenia, gdyż nie są zazwyczaj zakaźne drogą powietrzną.
Grupa 4 zagrożenia: czynniki, które generują ciężki przebieg choroby u ludzi i są poważnym zagrożeniem dla zdrowia pracowników; ich obecność w środowisku pracy wiąże się z dużym ryzykiem; brak efektywnych metod profilaktyki i leczenia wywołanych nimi chorób. Indeks czynników z tej grupy obejmuje 12 wirusów.

W przypadku pracy z czynnikiem biologicznym pracownik jest zobowiązany do:

1. stosowania właściwych środków ochrony indywidualnej oraz przechowywać je w należycie oznakowanych miejscach,
2. używania środków ochrony zbiorowej,
3. zapoznania się z przepisami bezpiecznej i higienicznej pracy,
4. zapoznania się z normami bezpiecznej pracy w laboratorium biologicznym,
5. stosowania się do procedur bezpiecznego postępowania ze szkodliwymi czynnikami biologicznymi,
6. zapoznawania się z procedurami bezpiecznego zbierania, przechowywania i usuwania odpadów,
7. respektowania właściwych technik laboratoryjnych i posługiwania się sprawnym sprzętem laboratoryjnym,
8. stosowania procedur przypisanych do grupy zagrożenia stosowanego czynnika biologicznego,
9. znajomości zasady udzielania pierwszej pomocy,
10. znajomości zasady postępowania w okolicznościach awaryjnych, wywołujących zagrożenie dla życia lub zdrowia pracowników,
11. rejestrowania (w formie elektronicznej lub papierowej) prac narażających pracowników na działanie szkodliwego czynnika biologicznego zakwalifikowanego do grupy 3 lub 4 zagrożenia oraz rejestrowania (w formie elektronicznej lub papierowej) pracowników narażonych na działanie szkodliwych czynników biologicznych zaliczanych do grupy 3 lub 4 zagrożenia.

Czynniki rakotwórcze i mutagenne

Długotrwałe narażenie na niektóre substancje chemiczne, spowodować może niekontrolowany wzrost komórek prowadzący do zmian nowotworowych. Większa część substancji rakotwórczych zaliczana jest do substancji o działaniu bezprogowym, to znaczy nie można dla nich ustalić bezpiecznych poziomów ekspozycji.
Właściwości rakotwórcze substancji chemicznych ustalić można na podstawie wyników:

• badań epidemiologicznych,
• długoterminowych analiz doświadczalnych na zwierzętach,
• krótkoterminowych testów, które dadzą możliwość oceny toksyczności genetycznej.

Promieniowanie jonizujące

Promieniowanie jonizujące to promieniowanie elektromagnetyczne lub cząstkowe, które w czasie przenikania przez materię ma zdolność wytwarzania, bezpośrednio lub pośrednio, jonów. Pojęcie promieniowania wiąże się z wysyłaniem i przekazywaniem energii.
Źródłem promieniowania jonizującego mogą być:

• substancje nazywane promieniotwórczymi lub radioaktywnymi,
• urządzenia, takie jak np. aparaty rentgenowskie.

Pole elektromagnetyczne

Pola elektromagnetyczne (pola-EM) to pola elektryczne i pola magnetyczne. Źródłem tego pola są:

• sieci elektroenergetyczne,
• instalacje i urządzenia elektryczne,
• urządzenia przemysłowe,
• nadajniki radiowo-telewizyjne, radiokomunikacyjne,
• nadajniki telefonii komórkowej,
• aparatura medyczna.

W przypadku stosowania wyżej wymienionych czynników stwarzających szczególne zagrożenie dla zdrowia i życia, zarówno pracodawca, jak i pracownik muszą stosować się do przestrzegania obowiązujących zasad. Pamiętajmy, że czynniki wywołujące szczególne zagrożenie dla zdrowia i życia człowieka w miejscu pracy to te, których oddziaływanie na osobę pracującą prowadzi lub prowadzić może do utraty zdrowia, choroby zawodowej bądź innego schorzenia.