Czy pandemia Covid-19 ma wpływ na ocenę ryzyka zawodowego w miejscu pracy?

Każdy pracodawca ma obowiązek ochrony zdrowia i życia zatrudnionych osób, dlatego szczególnie istotne jest zapewnienie bezpieczeństwa oraz higienicznych warunków, połączone z zastosowaniem osiągnięć nauki oraz techniki. Co to oznacza w praktyce? Aby zapobiegać rozprzestrzenianiu się wirusa Covid-19 na małych przestrzeniach stosuje się maseczki ochronne, kluczową rolę odgrywa także dezynfekcja rąk oraz powierzchni użytkowej. Warto wspomnieć również o roli szczepień ochronnych, które chronią zdrowie i życie zatrudnionych osób. 

Jak Kodeks pracy warunkuje ocenę ryzyka zawodowego?

Pracodawca jest zobowiązany do przestrzegania zasad uwarunkowanych przez Kodeks pracy. Oznacza to:

• zapewnienie zatrudnionym osobom pracy w bezpiecznych oraz higienicznych warunkach, 
• zadbanie o respektowanie wszystkich zasad oraz przepisów, 
• pamiętanie o uchylaniu wszystkich problemów, awarii, monitorowaniu pracy zatrudnionych osób i respektowaniu poleceń ściśle związanych z zapewnieniem bezpieczeństwa i higieny pracy, 
• reagowanie na potrzeby występujące w zakładzie. Chodzi przede wszystkim o nabycie odpowiednich środków ochrony zbiorowej oraz indywidualnej. Kluczowe jest chronienie zdrowia i życia pracowników w zmiennych warunkach, które występują w zakładach pracy. 

Ocena ryzyka zawodowe to najważniejsze działanie, na które musi zdecydować się każdy pracodawca, gdyż ma na celu zapewnienie bezpieczeństwa oraz zdrowia dla zatrudnionych osób. Kluczowe znaczenie odgrywa także stosowanie środków mających na celu zmniejszenie poziomu ryzyka. W ocenie ryzyka nie może zabraknąć każdego czynnika, który występuje w środowisku pracy, a także jest ściśle związane z jej wykonywaniem. 

Wybuch pandemii Covid-19 sprawił, że w każdym zakładzie pracy przybyły nowe zagrożenia uwarunkowane czynnikiem biologicznym, czyli wirusem. Zgodnie z przepisami prawa każdy pracodawca musi wykonać szereg działań mających na celu ograniczenie narażenia na ten czynnik. W zakładach pracy zaczęły obowiązywać zupełnie nowe procedury, wytyczne oraz wskazówki, które mają na celu zminimalizowanie ryzyka zakażenia. 

Nowe zasady obowiązujące w zakładzie są uwarunkowane charakterem prowadzonej działalności oraz ogólnymi warunkami epidemiologicznymi wyznaczonymi przez Ministerstwo Zdrowia, oraz WHO. W praktyce oznacza to, że ryzyko zakażenia wirusem jest uwarunkowane rodzajem wykonywanej pracy. Wymienia się działalność przemysłową, usługową, badawczą albo medyczną, gdzie odbywa się zamierzony albo przypadkowy kontakt z czynnikiem biologicznym, czyli w tym przypadku wirusem Covid-19. 

Spore ryzyko zakażenia występuje w placówkach medycznych, gdzie występuje bezpośredni oraz świadomy kontakt z wirusem. W innych miejscach nie zakłada się celowego kontaktu z wirusem, ale ze względu na charakter prowadzonej działalności istnieje spore ryzyko, że zatrudnione osoby będą musiały zmagać się z zakażeniem koronawirusem. 

Jeszcze jedna kategoria to zakłady, gdzie może dojść do zakażenia Covid-19 tylko ze względu na ogólnoświatowe występowanie pandemii.  

Wszystkie wymienione przypadki powinny zostać przeanalizowane w indywidualny sposób. Bardzo ważne jest także właściwe działanie. Odpowiednie kroki są potrzebne już w czasie oceny ryzyka zawodowego, a następnie wykonywania potrzebnych działań o charakter zapobiegawczym czy korygującym. Wybór właściwej kategorii stanowi podstawę do zagwarantowania zatrudnionym osobom optymalnego poziomu ochrony przed ryzykiem zakażenia wirusem. 

Ocena ryzyka zawodowe a świadomy kontakt z wirusem Covid-19

Aby dobrze ocenić ryzyko zawodowe uwarunkowane narażeniem na czynniki biologiczne, czyli w tym wypadki wirus Covid-19, trzeba wziąć pod uwagę  obowiązki powierzone zatrudnionym osobom. Podstawowy czynnik ryzyka to praca ze świadomym, a nawet zamierzonym wykorzystaniem czynnika biologicznego. W praktyce oznacza to wykonywanie prac związanych z hodowlą komórkową, produkcja szczepionek czy leków, wykorzystywanie szczepów referencyjnych, a także działania ze zdiagnozowanymi próbami. Świadome i dobrowolne ryzyko zakażenia jest bardzo wysokie dla osób, które zajmują się opieką nad chorymi w szpitalach, na oddziałach zakaźnych, a nawet i w domach. 

W przypadku świadomego i bezpośredniego kontaktu z wirusem Covid-19 niezbędne jest wyznaczenie rodzaju, stopnia oraz czasu trwania narażenia na działanie wirusa. Dzięki identyfikacji istnieje możliwość przygotowania listy prac uwarunkowanej stanowiskami pracy. Pozycje wyszczególnione w wykazie należy potraktować indywidualnie, ocenić ryzyko oraz wraz ze wszystkimi szczegółami omówić przebieg procesu prac, w których istnieje ryzyko zakażenia. Ważne jest wyznaczenie poszczególnych etapów działań. Wymaga się jednoznacznego i precyzyjnego opisywania kontaktów z czynnikiem biologicznym. To proces bardzo zaawansowany, gdyż sprawdzana jest możliwość ekspozycji (generowanie aerozolu, wykonywanie czynności manualnych i inne). Kluczową rolę odgrywa także czas trwania czy drogi narażenia. Występowanie szkodliwego czynnika biologicznego nie jest jednoznaczne z jednakowym poziomem narażenia na zachorowanie. Sprawdzanych jest wiele kwestii i wymagana jest indywidualna ocena. 

Ocena ryzyka zawodowego a zakłady, gdzie kontakt i praca z Covid-19 nie jest świadoma/zaplanowana

W dalszej kolejności należy przedstawić sytuację w zakładach, gdzie nie dochodzi do świadomej pracy albo kontaktu z wirusem Covid-19, jednak ze względu na panującą pandemię i kontakty między pracownikami istnieje ryzyko narażenia na działanie czynnika biologicznego. Można to odnieść do służby zdrowia z wyłączeniem szpitali czy oddziałów zakaźnych. Dotyczy także laboratoriów klinicznych i diagnostycznych, gdzie wyjątek stanowi badanie próbek, w których może występować wirus. W zakładach trzeba zgromadzić dane odnośnie do potencjalnego występowania szkodliwego czynnika biologicznego, między innymi u pacjentów oraz w materiale i próbkach, które zostały od nich pobrane. Występujące czynności warunkują stosowanie odpowiednich środków ochrony. Potrzebne są także rejestry, opracowania i zagwarantowanie zatrudnionym pracownikom właściwych procedur pracy. Ocena ryzyka zawodowego wyszczególnia także prace oraz osoby, które muszą stosować środki ochrony indywidualnej. 

Pozostałe zakłady pracy

Zdecydowana większość zakładów pracy zmaga się z ryzykiem zakażenia wirusem ze względu na panującą na całym świecie pandemię, a nie uwarunkowaną procesami pracy. Zagrożenie pochodzi od współpracowników, interesantów, kontrahentów, klientów i wszystkich innych osób, które mają kontakt z pracownikami. Przenoszenie patogenu może odbywać się w trakcie wykonywania dostaw towarów, sprzedaży czy świadczenia usług.  

Do zakażenia może dojść także w trakcie niezamierzonego kontaktu z drugą osobą, która jest nosicielem wirusa. Patogen może znaleźć się także na przedmiocie i w takich warunkach przeżywa nawet 6 godzin. Zakazić może współpracownik, klient czy podwykonawca. W większości zakładów nie dezynfekuje się wszystkich dostarczanych przedmiotów, a wirus może znajdywać się na opakowaniu. Wtedy wystarczy kontakt z produktem, a następnie dotknięcie twarzy przez pracownika i zakażenie jest bardzo prawdopodobne. Takie sytuacje trzeba wziąć pod uwagę w ocenie ryzyka zawodowego.

W omawianych przypadkach nie dochodzi do celowego zastosowania czynnika biologicznego, gdyż nie występuje on w procesie pracy, ale warunkuje go sytuacja epidemiologiczna w danym regionie czy kraju. 

Przedsiębiorcy muszą wziąć pod uwagę zagrożenie epidemiologiczny, gdyż to jedyny sposób na ograniczenie rozwoju pandemii i zmniejszenie zachorowalności wśród pracowników. W tym celu należy przede wszystkim stosować zalecenia sanitarne, które zostają ustalane przez instytucje oraz służby zdrowia. 

Nie wolno mylić czynności wykonywanych przez właścicieli zakładów pracy mających na celu określenie zagrożenia epidemiologicznego w pracach odbywających się w zakładzie z działaniami bezpośrednio związanymi z oceną ryzyka zawodowego, co odbywa się na podstawie rozporządzenia w sprawach ogólnych przepisów BHP. Szczególnie istotne jest w pierwszej kolejności określenie ryzyka zakażenia, a dopiero później wydanie wskazówek, zaleceń i wytycznych dla pracowników, którzy narażeni są zakażenie ze względu na kontakty pomiędzy pracownikami, a także pomiędzy zatrudnionymi osobami a klientami. 

Na zakażenie narażone są przede wszystkim osoby zatrudnione w sklepach, zakładach fryzjerskich i kosmetycznych, a także placówkach oświaty i kultury, gdyż każdego dnia przychodzi i wychodzi z nich bardzo wiele osób, co zwiększa ryzyko zakażenia wirusem. Chora fryzjerka bez objawów zakażenia, która nie stosuje odpowiednich środków ochrony indywidualnej, może zakazić dziesiątki klientów. 

Jakie czynniki należy wziąć pod uwagę przy ocenie ryzyka zawodowego związanego z pandemią koronawirusa?

W trakcie wyznaczania miejsc oraz sytuacji narażających na kontakt z wirusem Covid-19 od ludzi albo ze skażonych przedmiotów i pomieszczeń trzeba wziąć pod uwagę:

• kontakty społeczne, jakie występują pomiędzy współpracownikami, osobami z zewnątrz, czyli dostawcami, fachowcami wykonującymi naprawy czy remonty oraz klientami, 
• wspólne korzystanie z wyposażenia roboczego, maszyn, narzędzi oraz pozostałych przedmiotów znajdujących się w zakładzie pracy, 
• wspólne używanie pomieszczeń sanitarnych, ciągów komunikacyjnych, pomieszczeń socjalnych, sal konferencyjnych i innych, 
• obszary wspólne, gdzie ruch powietrza uniemożliwia wietrzenie – dotyczy przede wszystkim sal i pomieszczeń, gdzie otwarcie okien w celu dostarczenia świeżego powietrza nie jest możliwe. 

Ocena ryzyka zawodowego wymaga także określenia, jakie czynności albo sytuacje w zakładzie pracy mogą przyczynić się do zakażenia kolejnych osób, a także kto i z jakim prawdopodobieństwem może zostać narażony. Aby te działania przebiegły prawidłowo, należy wyróżnić grupy podwyższonego ryzyka. Chodzi o pracowników, którzy ze względu na obowiązki zawodowe wykonywane przez kilka godzin w ciągu dnia mają kontakt ze sporą liczbą osób, które nie pracują w danym zakładzie. Dotyczy to przede wszystkim:

• pracowników sklepów, 
• kurierów, 
• pracowników służb porządkowych, 
• urzędników, 
• fryzjerów, 
• kosmetyczki, 
• kelnerów. 

Analiza, którą musi wykonać każdy pracodawca, nie ma na celu stworzenia obszernych dokumentów z oceny ryzyka zawodowego, ale zastosowanie środków technicznych i organizacyjnych, które pozwolą ograniczyć ryzyko zakażenia oraz przenoszenia wisusa Covid-19. 

W jaki sposób zapobiegać rozprzestrzenianiu się koronawirusa?

Działania podejmowane przez pracodawcę są w poniekąd narzucone przez Ministerstwo Zdrowia, ale pracodawca odpowiada za ich wprowadzenie i respektowanie. Wśród działań zapobiegawczych wymienia się przede wszystkim:

• ograniczenie liczby pracowników w pomieszczeniach – dystans społeczny pozwala uniknąć zakażenia, 
• zastosowanie fizycznych, nieprzepuszczalnych barier – mowa o przesłonach pleksiglasowych oraz innych rozwiązaniach, które pozwalają uniknąć kontaktu między osobami, 
• skorzystanie z organizacji pracy w zespołach o jednakowym składzie oraz ograniczeniu liczby kontaktujących się między sobą współpracowników (przerwy w tej samej grupie i o tej samej godzinie, brak zmian stanowisk i innych), 
• rezygnacja ze spotkań wieloosobowych (narad czy konferencji) na rzecz spotkań odbywających się w formie online – ta zasada dotyczy również osób pracujących w tym samym budynku, 
• stosowanie oznaczeń na drogach komunikacyjnych, które pozwolą na zachowanie dystansu społecznego (ruch jednokierunkowy na korytarzu, odpowiednia odległość między pracownikami), 
• otwarte drzwi na drogach komunikacyjnych, które mają na celu ograniczenie dotykania klamek i przekazywania patogenów właśnie w taki sposób, 
• poprawa wentylacji w zajmowanych przez pracowników pomieszczeniach, 
• zadbanie o codziennie sprzątanie z wykorzystaniem płynów do dezynfekcji, 
• wykorzystanie urządzeń przeznaczonych do mycia rąk oraz środków dezynfekujących w miejscach, gdzie odbywa się kontakt z osobami, które nie pracują w zakładzie, 
• zastosowanie tabliczek mających na celu przypomnienie o obowiązku dezynfekcji rąk oraz konieczności zachowania dystansu. 

Ocena ryzyka zawodowego należy do pracodawcy, ale każda zatrudniona osoba powinna dokonywać także indywidualnej oceny mającej na celu zapobiegnięcie zakażeniu. Ochrona własnego zdrowia i troska o pracowników, kontrahentów oraz klientów jest szczególnie ważna.