Ocena ryzyka zawodowego – co to takiego?

Dlaczego ocena ryzyka zawodowego podnosi poziom bezpieczeństwa w zakładzie pracy?

Jednym z obowiązków pracodawcy jest stosowanie optymalnych rozwiązań technicznych oraz organizacyjnych, które pozwalają na ograniczenie albo całkowite wyeliminowanie ryzyka zawodowego. Oznacza to sprawdzenie każdego elementu pracy, dzięki czemu jest możliwe odnalezienie i przeanalizowanie wszystkich zagrożeń występujących w środowisku pracy. Wymienione czynniki stają się przyczyną pogorszenia stanu zdrowia, a w najgorszym przypadku są w stanie doprowadzić do śmierci. Ocena ryzyka zawodowego pozwala temu zapobiegać, dlatego trzeba ją wykonać zaraz po otwarciu zakładu, a następnie powtarzać po wprowadzeniu nowych technologii, nowych stanowisk i innych poważnych zmian. 

Podstawa prawna

Wszystkie zasady związane z ryzykiem zawodowym zostały omówione w artykule 226 Kodeksu Pracy. Dowiadujemy się, że każdy przedsiębiorca ma obowiązek ocenić oraz udokumentować ryzyko zawodowe występujące w trakcie wykonywania obowiązków zawodowych, a następnie używać potrzebnych środków profilaktycznych, które  są w stanie ograniczyć ryzyko. Pracownicy muszą być informowani o wszystkich działaniach mających na celu poprawę bezpieczeństwa. Każda osoba, która dopiero zaczyna pracę w danym przedsiębiorstwie, musi dowiedzieć się, jakie zagrożenia mogą ją spotkać w całym zakładzie oraz na konkretnych stanowiskach. 

Ocena ryzyka zawodowego

Posiłkując się Polską Normą PN-N-18002, dowiadujemy się, że ryzyko zawodowe to prawdopodobieństwo pojawienia się niechcianych wydarzeń, które stają się przyczyną strat. Te straty czy ubytki są uwarunkowane charakterem wykonywanej pracy. W praktyce oznacza to pojawienie się chorób, schorzeń i innych dolegliwości związanych ze środowiskiem pracy albo metodami wykonywania pracy. Ocena ryzyka zawodowego pozwala na monitorowanie oraz analizowanie wszystkich czynników zdarzeń znajdujących się w środowisku pracy, które mogą stać się przyczyną krzywdy/choroby/pogorszenia stanu zdrowia pracownika. Dzięki ocenie ryzyka zawodowe można zastosować środki niezbędne do ochrony przed zagrożeniami oraz podjąć plan działania mający na celu poprawę warunków. 

Kto zajmuje się przygotowaniem oceny ryzyka zawodowego?

Ustawodawca nie warunkuje, kto ma zająć się przygotowaniem ryzyka zawodowego w firmie. Wymagane jest jednak uzupełnianie dokumentacji oraz odpowiedzialność za właściwe wykonanie ceny ryzyka zawodowego – to jeden z obowiązków pracodawcy. W przypadku, kiedy pracodawca jest dokładnie obeznany z wykorzystywanymi maszynami, sprzętem i technologią może podjąć się badania i oceny ryzyka zawodowego. W praktyce bardzo rzadko przedsiębiorca jest w stanie rzetelnie wykonać badanie, stąd korzysta z umiejętności specjalisty. Niezbędne czynności może wykonać doświadczony pracownik posiadający wykształcenie z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy albo eksperci z zewnątrz. 

W jaki sposób odbywa się przygotowania oceny ryzyka zawodowego?

Ocena ryzyka zawodowego nie musi zawierać skomplikowanych badań, zasad czy metod. Wręcz przeciwnie – im prościej, tym lepiej. Ta zasada sprawdza się przede wszystkim w stosunkowo niewielkich przedsiębiorstwach, gdzie czynników zagrożenia jest mniej niż w potężnych zakładach, a do tego można je łatwo wyznaczyć, a następnie pracować nad ich poziomem bezpieczeństwa. Bardzo ważne jest wykonanie oceny ryzyka zawodowego w formie pisemnej. 

Korzystając z informacji opublikowanych przez Państwową Inspekcję Pracy, dowiadujemy się, że ocena ryzyka zawodowego powinna odbywać się w kilku krokach. Chodzi o:

  • zgromadzenie potrzebnych informacji, a wśród nich:

a) informacje o stanowiskach, wykonywanych pracach oraz osobach, które pracują na poszczególnych stanowiskach (kobiety mężczyźni, niepełnosprawni, w, jak i wieku), 

b) dane o rodzajach urządzeń, maszyn, a także zagrożeniach, które występują w trakcie wykonywania obowiązków zawodowych, 

c) informacje o czynnikach niebezpiecznych, szkodliwych albo uciążliwych, a do tego określenie rezultatów ich pomiarów (dotyczy tylko przypadków, kiedy doszło do takich badań), 

d) środki ochrony zbiorowej i indywidualnej wykorzystywane w zakładzie pracy, 

e) przepisy oraz normy związane ze stanowiskami pracy, które można znaleźć w zakładzie,  

  • rozpoznanie zagrożeń – wyznaczenie zagrożeń charakterystycznych dla wszystkich stanowisk pracy (w praktyce brane są pod uwagę śliskie nawierzchnie, występujący hałas, drgania, praca w nienaturalnej pozycji, ostre krawędzie i wiele innych), 
  • określenie ryzyka – niezbędne jest skorzystanie z właściwego sposobu oceny ryzyka zawodowego. Dostępnych jest kilka sposobów (według normy PN-N-18002):

a) Wstępna Analiza Zagrożeń (PHA), 

b) Wskaźnik Ryzyka (RISC SCORE), 

c) Analiza Bezpieczeństwa Pracy (JSA). 

Wybrane czynniki środowiska oraz charakter wykonywanej pracy, a wśród nich prace transportowe, hałas, czynniki biologiczne i chemiczne mają wyznaczone przez ustawodawcę wymagania odnośnie do oceny ryzyka, 

  • określenie działań mających na celu usunięcie albo przynajmniej ograniczenie ryzyka zawodowego. W praktyce najkorzystniejszą sytuacją jest usunięcie zagrożeń i zastosowanie środków profilaktycznych (mowa o środkach ochrony indywidualnej). Dzięki tym sposobom szansa na występowanie niekorzystnych sytuacji, wypadków czy innych jest znacznie ograniczona, 
  • dokumentacja wyników oceny ryzyka zawodowego – w dokumentacji muszą znaleźć się informacje o wszystkich stanowiskach pracy, wynikach oceny ryzyka dla wszystkich czynników środowiska pracy, niezbędne jest również wyznaczenie środków profilaktycznych stosowanych w celu poprawy jakości wykonywanej pracy. W dokumentacji musi zostać wskazana data oceny oraz osoba, która ją wykonała. 

Kiedy jest dobry czas na wykonanie oceny ryzyka? Czy badania trzeba powtarzać?

Ocena ryzyka zawodowego nie jest badaniem jednorazowym, które wystarczy wykonać raz i cały zakład pracy może funkcjonować bez ryzyka. Wręcz przecie niw – niezbędne jest wykonywanie przeglądów mających na celu uaktualnienie informacji uwarunkowanych stosowaniem nowych technologii, maszyn czy metod produkcji, które rodzą zupełnie inne zagrożenia. Ocena ryzyka musi zostać poddawana okresowym przeglądom. Szczególnie istotne jest wykonanie badania w następujących sytuacjach:

  • przygotowanie nowych stanowisk pracy, 
  • wykonywanie zmiany na starych stanowiskach pracy (chodzi o zmiany o charakterze technologicznym albo organizacyjnym), 
  • zmiany zasad korzystania z występujących w miejscu pracy stanowisk, 
  • zauważenia nieskuteczności albo niewłaściwości wykorzystywanych środków ochrony używanych przez pracowników.

Kto musi wiedzieć o ryzyku zawodowym?

Ocena ryzyka zawodowego ma na celu zabezpieczenie pracowników przed potencjalnym zagrożeniem i niebezpieczeństwem. Regulamin, który występuje w każdym zakładzie pracy, warunkuje zachowanie pracowników, a także obowiązki ściśle związane z bezpieczeństwem i higieną pracy. Jednym z obowiązków pracodawcy jest przekazanie informacji o ryzyku zawodowym, co podnosi świadomość zatrudnionych osób i pozwala na jeszcze lepsze zabezpieczenie. Pracodawca ma także obowiązek przekazania potrzebnych środków profilaktycznych w celu ochrony zdrowia i życia zatrudnionych osób. Każda zatrudniona osoba musi mieć świadomość, jakie zagrożenia występują na jej stanowisku, dzięki czemu jest w stanie ich unikać. 

W jaki sposób odbywa się przygotowanie instrukcji użytkowania urządzeń elektroenergetycznych?

Posiłkując się art. 224 Kodeksu Pracy, dowiadujemy się, że pracodawca prowadzący działalność, która nawet w najmniejszym stopniu stwarza możliwość pojawiania się niespodziewanego niebezpieczeństwa dla zdrowia albo życia pracowników ma obowiązek wykonania wszystkich możliwych działań, które są w stanie zapobiegać chorobom zawodowym, wypadkom oraz wszystkim niebezpieczeństwom związanym z charakterem pracy. Mowa przede wszystkim o utrzymywaniu sprawności maszyn i narzędzi wykorzystywanych do wykonywania obowiązków oraz usunięcie wszystkich szkodliwych czynników (jeśli są one niezbędne do pracy, trzeba ograniczyć niebezpieczeństwo związane z ich używaniem). Kolejnym obowiązkiem pracodawcy jest wykonywanie badan oraz pomiarów szkodliwych czynników, rejestrowanie oraz przechowywanie rezultatów badań czy pomiarów. Zostają one udostępnione do wglądu zarówno pracownikom, jak i osobom wykonującym kontrole w zakładzie pracy. Warto dodać, że wszystkie badania odbywają się na koszt pracodawcy, ale mają na celu podniesienie poziomu bezpieczeństwa, stąd są niezbędne. 

Jak zapobiegać zagrożeniom?

Jednym z obowiązków pracodawcy jest zapobieganie zagrożeniom. To zobowiązanie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej, które zostało zawarte w ogólnych przepisach bezpieczeństwa i higieny pracy. Organizacja pracy jest szczególnie istotne, ale unikanie zagrożeń jest też uwarunkowane wykorzystywaniem środków profilaktycznych, a także informowanie i organizowanie szkoleń BHP. 

Ocena ryzyka zawodowego uwarunkowanego występującymi zagrożeniami to jeden z najlepszych sposobów na podniesienie komfortu wykonywanej pracy i ochrona zdrowia, a także życia. Nie wystarczy jedynie na bieżąco usuwać zagrożeń, gdyż zadaniem pracodawcy jest usunięcie źródeł ich powstawania. Warunki oraz procesy pracy powinny zostać dostosowane do możliwości, umiejętności i wiedzy pracownika. Organizacja i stworzenie właściwych stanowisk pracy, dobór optymalnych urządzeń oraz technologii wraz z metodami produkcji – wszystkie czynności mają na celu uniknięcie zagrożeń i zwiększenie produktywności zatrudnionych osób. 

Ocena ryzyka zawodowego pozwala także wypracować właściwy schemat działania, który jest uwarunkowany nie tylko niebezpieczną pracą, ale również i monotonią. Wyznaczenie odpowiedniego tempa pracy czy zmiany na stanowiskach – liczy się każdy element. 

Stosowana w zakładzie pracy technologia również ulega przedawnieniu, dlatego trzeba zadbać o zastosowanie kolejnych rozwiązań technicznych, ale wymagają one od pracodawcy wykonania kolejnych ocen ryzyka. Nowoczesne technologie bardzo często przekładają się na zwiększenie poziomu bezpieczeństwa. 

Pracodawca powinien zrezygnować z niebezpiecznych materiałów i na ich miejsce wybrać lepsze odpowiedniki. Ta zasada dotyczy zarówno urządzeń, jak i substancji czy innych produktów używanych w miejscu pracy. Kluczowe znaczenie odgrywają także środki ochrony osobistej. 

Ocena ryzyka zawodowego – kilka słów podsumowania 

Skoro pracodawca ma obowiązek wykonywania oceny ryzyka zawodowego na poszczególnych stanowiskach, ma także obowiązek prowadzenia dokumentacji, w której znajduje się opis stanowiska, data wykonania badania oraz dane osoby, która się tego podjęła. W dokumencie należy zapisać, jakie czynności zostały wykonane w celu podniesienia bezpieczeństwa zatrudnionych osób, jakie są zadania pracowników, a także jakiego używają sprzętu. Te i wiele innych informacji jest sprawdzanych w trakcie wykonywania kontroli. 

Obowiązkiem pracodawcy jest zabezpieczenie i ochrona zatrudnionych osób, stąd wykonywanie oceny ryzyka zawodowego jest niezbędne. Stosowanie ulepszonej technologii, nowoczesnych rozwiązań i minimalizowanie niebezpieczeństwa jest doceniane przez pracowników i przekłada się na zaangażowanie w wykonywanie obowiązków zawodowych, lepsze relacje z pracodawcą oraz zapał do pracy.