Ochrona przed upadkiem. Jakie stosować zabezpieczenia?

Przedsiębiorcy zatrudniający pracowników, którzy wykonują swoje zadania na wysokości, są obligowani przepisami prawa polskiego i europejskiego i muszą przestrzegać zasad z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy. Przestrzeganie przepisów to obowiązek, a niewywiązywanie się z nich wiąże się z poważnymi konsekwencjami i dużymi karami finansowymi. Jakie zabezpieczenia pozwolą chronić pracowników przed upadkiem? Na co zwrócić uwagę wybierając poszczególne zabezpieczenia?

Jak chronić pracowników przed upadkiem z wysokości i zagwarantować bezpieczeństwo?

Zarówno polskie, jak i europejskie przepisy prawa dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy obligują pracodawców, którzy zatrudniają pracowników wykonujących swoje obowiązku na wysokości do wyposażenia ich w odpowiednie środki zabezpieczające. Sprzęt ma chronić przed upadkiem z wysokości i minimalizować ryzyko uszkodzenia ciała albo co gorsza – utraty życia. Doświadczenie pokazuje, że pracodawcy bardzo często nie są w stanie całkowicie wyeliminować ryzyka, gdyż praca na wysokości jest wymagana na budowach, w trakcie remontów czy działań o charakterze dekoratorskim. W takiej sytuacji trzeba zadbać o podwyższenie bezpieczeństwa w miejscu pracy.

Jakie zabezpieczenie przed upadkiem może zastosować pracodawca?

Mamy już świadomość, że każdy pracodawca musi chronić zdrowie i życie zatrudnianych osób, dlatego trzeba zapoznać się z dostępnymi narzędziami. Pracownicy korzystają ze:

  • środków ochrony zbiorowej, a wśród nich balustrady oraz siatki ochronnej, 
  • środków ochrony osobistej, czyli indywidualny sprzęt zabezpieczający przed upadkiem z wysokości. 

Indywidualny sprzęt ochronny jest wymagany w każdej pracy odbywającej się minimum 1 metr powyżej podłoża oraz na drabinach przekraczających 2 metry powyżej podłoża. Takie same zasady obowiązują w przypadku słupów, masztów, konstrukcji wieżowych, kominów, konstrukcji budowlanych, na których nie występują stropy oraz w trakcie rozkładania czy rozbierania rusztowania stanowiącego potencjalne zagrożenie dla osób, które podejmują się tych zadań. 

Jak przygotować pracownika do wykonywania obowiązków zawodowych na wysokości?

Każdy pracodawca musi chronić zatrudnione osoby i działać zgodnie z przepisami prawa dotyczącymi bezpieczeństwa i higieny pracy. Praca na wysokości nie jest zabroniona pod warunkiem, że pracownicy korzystają z odpowiedniego sprzętu ochronnego. Zasady dotyczące środków zabezpieczających reguluje rozporządzenie Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej wydane 30 maja 1996 roku. Nie tylko sprzęt musi spełniać wymagane warunki, ale bardzo ważne jest także odpowiednie przeszkolenie zatrudnionych osób. Znajomość przepisów oraz wiedza, jak korzystać ze sprzętu to podstawa. Trzeba również zapoznać pracowników z występującymi zagrożeniami. 

W pierwszej kolejności prace wykonywane na wysokości przekraczające 2 metry od podłoża powinny być wykonywane w minimum 2 osoby. Przed przystąpieniem do działania pracownik musi przejść szkolenie i zapoznać się z ryzykiem zawodowym występującym w zakładzie pracy. Bardzo ważna jest także znajomość przepisów BHP, protokołu bezpieczeństwa oraz sposobu realizacji powierzonych obowiązków. Kiedy pracownik ma świadomość, jakie czyhają na niego zagrożenia, jaki jest stan techniczny używanego sprzętu i narzędzi, a także jak wygląda stabilność konstrukcji wysokościowej, może jeszcze lepiej przygotować się do wykonywania pracy. W dalszej kolejności trzeba ocenić ryzyko występujące na stanowisku oraz wziąć pod uwagę możliwości i sprawność zatrudnionych osób. Oprócz systemów ochrony przed upadkiem stosuje się również:

Czego nie robić pracując na wysokości?

Pracując na wysokości nietrudno o wypadek, dlatego trzeba korzystać z wymaganego sprzętu i jednocześnie dbać o przestrzeganie podstawowych przepisów BHP i higieny pracy. Konstrukcja pozwalająca na wykonywanie obowiązków musi zostać przygotowana przez pracowników, którzy mają specjalne uprawnienia. Siatkę zabezpieczającą również zakładają specjaliści, gdyż brak uprawnień i odpowiednich szkoleń może przyczynić się do wypadków z uszkodzeniem ciała, a nawet śmierci. 

Osoby wykonujące pracę na wysokości muszą przestrzegać następujących zasad:

  • nie korzystać z montowanych poręczy, krawężników, schodni materiałów, które są uszkodzone, zniszczone czy stare. Jeśli widnieją na nich przebarwienia i sęki, nie wolno ich używać, gdyż stwarzają potencjalne zagrożenie, 
  • wychodzenia na rusztowania i praca na wysokości, kiedy panują niekorzystne warunki atmosferyczne, czyli burze, intensywne opady deszczu oraz wiatr przekraczający 10 m/s jest zabronione, 
  • używanie drabin w celu przenoszenia ciężkich przedmiotów, których waga przekracza 10 kilogramów, jest niedozwolone. Drabina nie może być używana również do pracy na wysokości przekraczającej 4 metry od podłoża, 
  • zabrania się pozostawiania materiałów i narzędzi w miejscach, gdzie ryzyko ich upadku z wysokości jest podwyższone. Wymienione przedmioty mogą nie tylko spowodować straty materialne, ale również zagrozić życiu i zdrowiu zatrudnionych osób albo przechodniów, 
  • nie wolno pracować na oblodzonym rusztowaniu. 

Jakie zadania spełniają środki ochrony przed upadkiem?

Jak sama nazwa wskazuje sprzęt ochrony indywidualnej ma na celu zabezpieczenie przed upadkiem z wysokości, a także zapewnienie oparcia w trakcie samego wypadku. Wśród podstawowych funkcji można wymienić:

  • w trakcie upadku – założony sprzęt pozwala na ochronę użytkownika jeszcze w trakcie spadania i dodatkowo zmniejsza siłę generowaną w trakcie zatrzymania. Tylko indywidualny sprzęt ochronny umożliwia pozostanie w bezpiecznej pozycji i oczekiwanie na nadejście pomocy. W tym celu stosuje się systemy powstrzymywania spadania zgodne z wymaganiami normy PN-EN 363:2005, 
  • wyznaczenie bezpiecznego miejsca albo uniknięcie znalezienia się w pozycji, gdzie ryzyko upadku z wysokości jest stosunkowo duże. W tym celu stosuje się indywidualny sprzęt ochronny mający na celu utrzymanie właściwej pozycji oraz zabezpieczenie przed upadkiem z wysokości. Używany sprzęt musi być zgodny z wymaganiami normy PN-EN 358:2002. 

Kiedy pracodawca zdecydował się na system powstrzymania spadania, musi upewnić się, że jest on kompletny. Składa się z trzech składników, czyli punktu kotwiczącego, podzespołu łącząco-amortyzującego oraz szelek bezpieczeństwa. 

Punkt kotwiczący

Punkt kotwiczący odgrywa bardzo ważną rolę, a mianowicie służy do zaczepienia podzespołu łącząco-amortyzującego do konstrukcji nośnej. Istnieje możliwość wyboru stałych punktów kotwiczących – w takim przypadku stosuje się, chociażby systemy poziome wyposażone w linę stalową albo słupki kotwiczące. Drugim rozwiązaniem są punkty przenośne używane w miejscach, gdzie praca charakteryzuje się dużą dynamicznością. Występują one w postaci statywów bezpieczeństwa, włókienniczych poziomych lin kotwiczących, zaczepów linkowych, zaczepów taśmowych oraz belek zaczepowych. Wybór jest ogromny, dlatego każdy pracodawca bez problemu dopasuje używany sprzęt do potrzeb pracowników oraz warunków pracy. 

Podzespół łącząco-amortyzujący

Podzespół łącząco-amortyzujący to element łączący klamrę zaczepową szelek bezpieczeństwa z punktem kotwiczącym. Jeśli pracownik niespodziewanie straci równowagę i zacznie spadać, podzespół odpowiada za zatrzymanie upadku i jednocześnie służy do pomniejszenia siły wygenerowanej w trakcie intensywnego ruchu i siły upadku. Ten element odgrywa bardzo istotną rolę – jego brak przyczyniłby się do poważnych kontuzji i uszkodzenia ciała. 

Szelki bezpieczeństwa

Szelki bezpieczeństwa mają za zadanie utrzymać ciało pracownika w trakcie spadania. Drugą funkcją jest optymalne rozłożenie sił dynamicznych pojawiających się w trakcie zahamowaniu upadku. Dzięki odpowiedniej konstrukcji szelek osoba, która spadła z wysokości jest w stanie oczekiwać w wygodnej pozycji na pomoc osób trzecich umożliwiających jej zejście na ziemię. 

W tym miejscu należy podkreślić, że wybierając szelki bezpieczeństwa, należy bezwzględnie sięgnąć po pełny model, który został wyposażony w pasy barkowe oraz udowe. Taka wersja szelek została dopuszczona do użytkowania przez ustawodawcę, gdyż gwarantuje najwyższy poziom bezpieczeństwa i pozwala chronić przed upadkiem z wysokości. 

W zakładzie pracy czy w trakcie wykonywania obowiązków zawodowych na zewnątrz całkowicie zabrania się używania pasów biodrowych, pasów monterskich czy alpinistycznych uprzęży udowych. Wymienione propozycje nie spełniają swojej funkcji i nie gwarantują wymaganej ochrony przed upadkiem. Ich wybór wiąże się ze świadomym narażaniem zatrudnionych osób i jak już wspomnieliśmy – pracodawca ponosi konsekwencje swoich wyborów. Najlepsze szelki, które wybierają pracodawcy, mają ergonomiczny kształt, są dobrze dopasowane do wzrostu i wagi użytkownika, a do tego gwarantują swobodę ruchów i komfort w trakcie wykonywania obowiązków zawodowych. 

Szelki bezpieczeństwa posiadają jeden albo kilka punktów zaczepowych. Ta część odpowiada za współpracę z podzespołem łącząco-amortyzującym i linką urządzenia wyznaczającego pozycję w trakcie pracy (wkładając na siebie szelki wyposażone w pasek biodrowy). Na funkcjonalność szelek wpływa przede wszystkim rozmieszczenie punktów zaczepowych. 

System powstrzymywania spadania – co trzeba wiedzieć?

System powstrzymywania spadania jest w stanie zabezpieczyć pracowników przed kontuzją, trwałym uszczerbkami na zdrowiu, a co nawet śmiercią. Stanowi niezbędny element, który można stosować razem z systemem do wyznaczania pozycji. Po wykonaniu konfiguracji wykonywanie pracy na kominach albo na innych konstrukcjach stwarzających mniejsze bądź większe ryzyko dla pracowników odbywa się w komfortowych warunkach. 

System  ustalający pozycje składa się z:

  • szelek bezpieczeństwa razem z pasem biodrowym, 
  • urządzenia służącego do wyznaczania pozycji w trakcie pracy – stosuje się przede wszystkim linkę włókienniczą zapewniająca możliwość regulowania długości. Ta część musi być zgodna z wymaganiami normy PN-EN 358. 

Dobrze dobrany sprzęt ochrony indywidualnej zabezpieczający przed upadkiem z wysokości oraz zastosowanie odpowiednich ustawień i połączenie z innymi elementami jest warunkowe kilkoma czynnikami. Mowa przede wszystkim o aktualnych warunkach panujących na stanowisku oraz charakterze wykonywanych obowiązków. Kluczowe znaczenie odgrywają również szkolenia specjalistyczne wykonywane przez specjalistów z zakresu BHP. 

Czy pracownicy z wadą wzroku mogą pracować na wysokości?

Kiedy praca odbywa się na wysokości, czyli stwarza potencjalne zagrożenie, pracownicy muszą być zdrowi, przejść wszystkie badania lekarskie oraz okulistyczne. Wymagane jest aktualne orzeczenie lekarskie – w przeciwnym wypadku kandydat do pracy nie może wykonywać obowiązków zawodowych. W dokumencie przygotowanym przez lekarza znajduje się deklaracja, iż nie występują żadne przeciwwskazania do wykonywania pracy na wysokości. 

Osoby noszące okulary nie mogą zostać dopuszczeni do pracy na drabinach czy rusztowaniach pod warunkiem, że działania odbywają się na wysokości przekraczającej 3 metry od podłoża. W praktyce brak przeciwwskazań do wykonywania pracy może zostać przyznany tylko osobie bez żadnych wad wzroku. Skąd tak wymagające zasady? Przede wszystkim są one uwarunkowane wysokim ryzykiem. W razie upadku urazy mogą dotyczyć nie tylko narządu wzroku, gdyż rozbite okulary są w stanie pokaleczyć również twarz i inne partie ciała. Jednak osoba nosząca soczewki kontaktowe może pracować na rusztowaniu i podejmować inne działania na wysokości, gdyż nie stanowią one zagrożenia dla użytkownika.

Zabezpieczenie miejsca pracy na wysokości – kilka słów podsumowania

Praca na wysokości jest wymagająca i niebezpieczna, stąd pracodawca jest zobowiązany do zapewniania zatrudnionym osobom odzieży roboczej oraz sprzętu ochrony indywidualnej i zbiorowej (zabezpieczenie miejsca wykonywania pracy). Jeśli pracownik znajduje się na wysokości 1 metra od podłoża, pracodawca musi zadbać o balustrady. Ochrona poręczy ma mieć wysokość 1,1 metr oraz krawężniki na 0,15 metra. Doskonale, kiedy pracodawca zadba również o siatkę bezpieczeństwa, ale to dodatek uwarunkowany specyfiką pracy. Z kolei do przechodzenia między poziomami służą schodnie albo rusztowania. Drabiny mogą być używany w miejscach, gdzie wysokość nie przekracza 4 metrów. Każdy pracownik powinien być wyposażony w środki ochrony indywidualnej, a w tym szelki bezpieczeństwa chroniące przed upadkiem.