Praca na wysokości a przepisy BHP

Praca na wysokości jest bardzo niebezpieczna, niewystarczające zabezpieczenie, a nawet jego brak może przyczynić się do uszkodzenia ciała, a w najgorszym wypadku stać się przyczyną śmierci pracownika. Właśnie z tego względu niezwykle istotne jest stosowanie odpowiednich środków ochrony indywidualnej oraz zbiorowej. Pracodawca bierze na siebie odpowiedzialność za zapewnienie bezpiecznych warunków pracy zgodnych z przepisami bhp. Pamiętajmy, że pracownik musi być świadomy swoich praw i obowiązków i z pełną mocą dążyć do ich przestrzegania przez pracodawcę. Dzisiaj skupimy szczególną uwagę na pracy na wysokości, a także obowiązujących przepisach. Jakich zasad musi przestrzegać pracownik, a co jest wymagane od podmiotu oferującego zatrudnienie? Odpowiedzi na te i wiele więcej pytań znajdziemy w artykule. 

Jakich przepisów muszą przestrzegać osoby wykonujące prace na wysokości?

Podstawowym obowiązkiem każdego pracodawcy jest zapewnienie zatrudnionym osobom bezpiecznych warunków pracy, zgodnych z zasadami bhp. Nie zawsze jest to łatwe, szczególnie gdy pracownicy wykonują swoje obowiązki w trudnych warunkach, na dużej wysokości. Trzeba jednak uczynić wszystko, żeby maksymalnie ograniczyć ryzyko upadku, kontuzji, a nawet śmierci. Na pracodawcy ciąży ogromna odpowiedzialność, ale pracownik również musi być świadomy, jak kształtują się przepisy i jakie strony mają prawa oraz obowiązki. Dowiedź się, czym jest praca na wysokości, jakie warunki muszą być przestrzegane, a także co zrobić, żeby zadbać o bezpieczeństwo i zdrowie zatrudnionych osób. 

Co to jest praca na wysokości?

Posiłkując się 6 rozdziałem rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 roku w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, dowiadujemy się, że praca na wysokości dotyczy czynności odbywających się na wysokości 1 metra lub wyżej nad poziomem podłogi albo ziemi. 

Istnieją jednak wyjątki od tej sytuacji, a dokładnie:

  • kiedy powierzchnia jest osłonięta ze wszystkich stron do wysokości minimum 1,5 metra pełnymi ścianami albo ścianami z oknami oszklonymi, 
  • kiedy powierzchnia ma inne stałe konstrukcje albo urządzenia zabezpieczające pracownika przed upadkiem z wysokości.

Gdy mamy do czynienia z jedną z wymienionych sytuacji wykonywane działania nie są określane jako praca na wysokości i nie ma znaczenia, na jakiej wysokości faktycznie się odbywają. 

Praca na wysokości odnosi się do czynności wykonywanych z wykorzystaniem drabin i innego sprzętu, do którego zaliczamy:

  • rampy, 
  • klamry, 
  • rusztowania, 
  • pomosty, 
  • słupy, 
  • maszty, 
  • kominy. 

Kto może pracować na wysokości?

Wiemy już, że praca na wysokości jest niebezpieczna, stąd osoby, które ją wykonują, muszą spełniać konkretne wymagania. Ważne są nie tylko ustalenia pracodawcy oferującego zatrudnienie, ale również wymogi wyznaczone przez ustawodawcę. Pracownik wykonujący obowiązki na wysokości musi:

  • mieć ukończone 18 lat, 
  • mieć zaświadczenie lekarskie o braku przeciwwskazań do pracy na wysokości, 
  • posiadać ważne szkolenia bhp, zapewniające jeszcze wyższy poziom bezpieczeństwa i pozwalające uniknąć wypadków, 
  • znać ocenę ryzyka zawodowego oraz instrukcje i procedury obowiązujące w danym miejscu pracy, 
  • korzystać ze środków ochrony indywidualnej (najczęściej wykorzystywane są hełmy ochronne oraz uprzęże), a także mieć wymagane umiejętności do używania wymienionych środków. 

Wśród pozostałych wymagań wymienia się również rozsądek, odpowiedzialność i skrupulatność przy respektowaniu obowiązujących zasad. Pracownik musi mieć świadomość, jak niebezpieczna jest wykonywana przez niego praca, jakie mogą być konsekwencje jednego niewłaściwego ruchu i robić wszystko, żeby każdy dzień w pracy zakończył się powrotem do domu w nienaruszonym stanie. 

To dobry moment, żeby wskazać, jak przedstawiają się dane Państwowej Inspekcji Pracy, zgodnie z którymi upadek z wysokości przyczynia się do śmierci co 6 pracownika w całej gospodarce narodowej. Połowa z zabitych pracowała w budownictwie. Dane dokładnie pokazują, jak poważny jest problem i jak bardzo niebezpieczna jest praca na wysokości, szczególnie gdy pracownik nie ma świadomości występujących zagrożeń, a także nie wie, jak dbać o wysoki poziom bezpieczeństwa. 

Jakich przepisów musi przestrzegać pracownik i pracodawca w pracy na wysokości?

Jednym z podstawowych obowiązków pracodawcy jest zadbanie o bezpieczeństwo zatrudnionych osób. To stwierdzenie odgrywa szczególnie ważną rolę w pracach na wysokości, które rodzą większe zagrożenie, niż inne prace. 

Wśród obowiązków pracodawcy możemy wymienić:

  • zadbanie o bezpośredni i stały nadzór nad pracami na wysokości – chodzi o zatrudnienie jednej czy kilku osób czuwających nad bezpieczeństwem pracowników. Dla budownictwa jest to najczęściej kierownik budowy, który również bierze na siebie odpowiedzialność za bezpieczeństwo zatrudnionych osób, 
  • zapewnienie asekuracji osób, które wykonują prace na wysokości (pomoc zapewniają inni pracownicy, którzy w danym momencie nie wykonują powierzonych obowiązków). Zapewniają wsparcie, podnoszą poziom bezpieczeństwa i pozwalają uniknąć wypadków, 
  • wyposażenie pracowników (bez pobierania od nich opłaty) w sprawne środki ochrony indywidualnej (mowa o hełmach ochronnych, szelkach, uprzężach czy innych produktach), z jednoczesnym zadbaniem o szkolenia w zakresie korzystania z nich, 
  • stosowanie urządzeń ochronnych, do których zaliczamy osłony miejsc niebezpiecznych albo oznakowanie stref potencjalnych wypadków, 
  • wykonanie instruktażu pracowników – zatrudnione osoby otrzymują imienny podział pracy, zapoznają się z kolejnością wykonywania zadań, a do tego wiedzą, jakie są wymagania z zakresu bhp, co pozwoli zapewnić im wysoki poziom bezpieczeństwa i uniknąć zagrożeń.  

Wymaga się, aby prace na wysokości odbywały się po wcześniejszej organizacji pracy i dobrym planowaniu. To jedyny sposób, aby zapobiec wychylaniu się pracownika poza poręcz balustrady albo obrys urządzenia wykorzystywanego do pracy. Tylko przewidywanie ewentualnych wypadków jest w stanie chronić przed nimi.  

Jeżeli powierzchnie znajdują się ponad 1 metr nad poziomem podłogi albo ziemi, wymaga się zainstalowania balustrady stworzonej z wykorzystaniem poręczy ochronnej (na wysokości minimum 1,1, metra), a do tego wymagane są również krawężniki o wysokości minimum 0,15 metra. Średnio w połowie wysokości dzielącej poręcz od krawężnika należy umieścić poprzeczkę, ewentualnie w przestrzeni musi znaleźć się inny produkt albo materiał pozwalający zabezpieczyć zatrudnione osoby przed upadkiem. 

Oczywiście istnieją sytuacje, kiedy nie można zastosować wymienionych środków bezpieczeństwa. Wtedy najlepszym rozwiązaniem jest dostosowanie środków ochrony indywidualnej do występujących warunków i zadbanie o ich bezpieczeństwo w inny sposób. 

Na podstawie historii wypadków jesteśmy w stanie wskazać, jakie sytuacje stanowią największe zagrożenia. Zaliczamy do nich:

  • niewłaściwe, nieodpowiedzialne postępowanie zatrudnionych osób, odbywające się w trakcie pracy, co bardzo często jest efektem niewykonania szkoleń z zakresu bhp, 
  • brak środków ochrony indywidualnej i zbiorowej albo ich zły stan, uszkodzone części czy brakujące elementy, 
  • błędna organizacja oraz koordynacja pracy, 
  • akceptacja działań, które wykraczają poza normy czy podstawowe zasady bezpieczeństwa i higieny pracy. 

Niestety, wypadki na wysokości bardzo często są efektem niewłaściwego, nieodpowiedniego zachowania, lekkomyślności czy chęci oszczędności ze strony pracodawcy. 

Na jakich stanowiskach można spodziewać się pracy na wysokości?

Praca na wysokości ma miejsce nie tylko w zakładach pracy, ale również w miejscu zamieszkania każdego z nas. Umiejętne zabezpieczanie przed upadkiem jest szczególnie istotne i nigdy nie wolno lekceważyć istniejącego zagrożenia. Kiedy wziąć pod uwagę różne dziedziny gospodarki, prace na wysokości odbywają się głównie w budownictwie:

  • w takcie budowanie, rozbudowania, remontów i rozbiórek budynków, hal przemysłowych, mostów, kładek, kominów oraz innych obiektów budowlanych, 
  • w czasie termomodernizacji budynków mieszkalnych, 
  • przy różnorodnych pracach z zastosowaniem rusztowań i drabin, 
  • w trakcie remontów i odśnieżania dachów, 
  • w trakcie prac konserwacyjnych oraz remontach słupów, silosów, kotłów, zbiorników, maszyn oraz urządzeń technicznych. 

Jakie środki ochrony zbiorowej są używane w pracach na wysokości?

W trakcie organizowania pracy na wysokości, ogromny wpływ na poziom bezpieczeństwa ma właściwe dopasowanie środków ochrony indywidualnej do potrzeb pracowników, a także charakteru wykonywanej pracy. Można zdecydować się na balustrady, rusztowania ochronne, rusztowania robocze, a także siatki ochronne. Najlepiej jest je łączyć ze środkami ochrony indywidualnej, jednak nie zawsze jest to możliwe. 

W tym miejscu trzeba wyraźnie podkreślić, że na budowie czy w innym miejscu pracy może dojść do sytuacji, w której niezbędne będzie czasowe zdjęcie środków ochrony zbiorowej i w takiej sytuacji, aby zabezpieczyć pracowników, trzeba zastosować alternatywne rozwiązanie, które zapewnią taki sam poziom ochrony. Praca nie może być kontynuowana, zanim środki nie zostaną wprowadzone. Kiedy zadanie zakończy się, trzeba jak najszybciej (nie zdejmując pozostałych środków ochrony) przywrócić balustrady czy inne zabezpieczenia. 

Jak wygląda praca przy balustradach i innych zabezpieczeniach zbiorowych?

Wykonując obowiązki na drabinach, klamrach, rusztowaniach oraz innych podwyższeniach, które nie są dedykowane do pracy, a ich wysokość nie przekracza 2 metrów nad poziomem podłogi albo ziemi i jednocześnie nie ma konieczności wychylania się poza obszar urządzenia, na którym znajduje się pracownik, a do tego nie musi zmieniać on pozycji ciała na nienaturalną, żeby wykonać powierzone zadania, trzeba zadbać, żeby:

  • drabiny, klamry, rusztowania i inne używane zabezpieczania, które muszą być stabilne i właściwie zabezpieczone przed ewentualną zmianą lokalizacji. Muszą wykazywać odpowiednią wytrzymałość na przewidywane obciążenie, 
  • pomosty muszą spełniać dodatkowe wymagania, a mianowicie ich powierzchnia odgrywa ważną rolę, gdyż musi pomieścić pracowników, narzędzia i materiały używane do pracy. Przy pomoście muszą znajdywać się informacje o maksymalnym obciążeniu. Wymaga się, aby podłoga była pozioma i równa, na stałe przymocowana do elementów konstrukcyjnych pomostu. 

Jeżeli praca odbywa się na rusztowaniach przewyższających 2 metry wysokości, liczonych od otaczającego poziomu podłogi albo terenu zewnętrznego i na podestach ruchomych wiszących, wymagane jest:

  • zapewnienie bezpieczeństwa w trakcie komunikacji pionowej oraz dojścia do stanowiska pracy, 
  • zadbanie o stabilność rusztowań oraz ich wytrzymałość na przewidywane obciążenia, 
  • zanim rusztowanie będzie używane, wymagany jest odbiór techniczny w trybie wyznaczonym w oddzielnych przepisach. 

Jeszcze inne zasady obowiązują w trakcie wykonywania obowiązków służbowych na słupach, masztach, konstrukcjach wieżowych, kominach, konstrukcjach budowlanych bez stropów, a także przy ustawianiu lub rozbiórce rusztowań oraz przy pracach na drabinach i klamrach na wysokości powyżej 2 m nad poziomem terenu zewnętrznego, lub podłogi należy. Trzeba pamiętać, żeby:

  • przed wejściem na konstrukcje czy skorzystaniem z urządzeń obowiązkowo sprawdzić ich stan techniczny, stabilność, wytrzymałość na planowane obciążenia i zabezpieczenie przed nieplanowaną zmianą położenia. Kontroli podlega także stan techniczny stałych elementów konstrukcji lub urządzeń używanych do zamocowania linek bezpieczeństwa,
  • pracownicy korzystali z właściwego sprzętu ochronnego zabezpieczającego przed upadkiem z wysokości – szczególną popularnością cieszą się szelki bezpieczeństwa wyposażone w linkę bezpieczeństwa przymocowaną do stałych elementów konstrukcji albo szelki bezpieczeństwa z pasem biodrowym, 
  • wymóc na zatrudnionych osobach obowiązek stosowania hełmów ochronnych. 

Praca na wysokości a przepisy BHP — kilka słów podsumowania

Praca na wysokości jest niebezpieczna i stanowi spore zagrożenia dla zatrudnionych osób. Ryzyko wypadku jest spore, co może przyczynić się do ciężkiego uszkodzenia ciała, a w najgorszym przypadku śmierci poszkodowanego. Pracodawca bierze na siebie odpowiedzialność za jak najlepsze zabezpieczenie pracowników przed upadkiem. Musi dostarczyć sprzęt ochrony zbiorowej oraz indywidualnej i zadbać o szkolenia z zakresu bhp. Ograniczenie ryzyka jest bardzo ważne, dlatego ustawodawca również wprowadza szereg wymogów i definiuje pojęcie praca na wysokości.