Szczególnie niebezpieczne są prace wykonywane z wykorzystaniem kwasów oraz zasad. Gogle ochronne na oczy i rękawiczki wykonane z dobrej jakości materiału to podstawa, ale warto stosować także inne środki. Co warto wiedzieć o pracach szczególnie niebezpiecznych, jak się chronić, a także jakie czynności stwarzają potencjalne zagrożenie?

Praca przy kwasach i zasadach – jakie niebezpieczeństwa grożą zatrudnionym osobom?

W każdej pracy występuje szereg czynników, które stwarzają większe bądź mniejsze zagrożenie. W tym celu stosuje się środki ochrony zbiorowej oraz indywidualnej. W przypadku kwasów i zasad najlepiej sprawdzają się rękawiczki jednorazowe oraz gogle mające na celu zabezpieczenie oczu. Pracodawca odpowiada za zakup potrzebnych środków. 

Prace niebezpieczne to:

• prace wyszczególnione w rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 roku, które dotyczy ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy,
• prace oznaczone jako szczególnie niebezpieczne w innych przepisach związanych z bezpieczeństwem i higieną pracy albo w instrukcjach eksploatacji urządzeń czy instalacji, innych czynności, w których występuje zwiększone zagrożenie albo praca jest wykonywana w trudnych warunkach. 

Pracodawca samodzielnie stwierdza, czy prace są szczególnie niebezpieczne albo nie można zastosować takiego określenia. 

Prace szczególnie niebezpieczne – co to takiego?

Przez określenie prace szczególnie niebezpieczne rozumie się czynności bądź środowisko, w którym ryzyko wypadku jest podwyższone i znacznie bardziej prawdopodobne niż w innych zawodach. Jest to uwarunkowane właściwościami pożarowymi oraz wybuchowymi używanych surowców, produktów czy innych substancji, które są wymagane w procesie technologicznym, transporcie, magazynowaniu i pozostałych. Szczególne zagrożenie stwarzają substancje żrące oraz toksyczne. Występują także inne niebezpieczne i ryzykowne prace, ale dzisiaj skupimy się na kwasach i zasadach oraz niebezpieczeństwach związanych z ich używaniem.  

Posiłkując się przepisami prawa, dowiemy się, że pracodawca ma obowiązek wyznaczania oraz aktualizowania prac szczególnie niebezpiecznych, które występują w jego zakładzie pracy. Kolejnym zadaniem przedsiębiorcy jest dokładne omówienie wymagań bezpieczeństwa i higieny pracy w stosunku do szczególnie niebezpiecznych prac, gdyż są one inne niż w przypadku lżejszych i mniej wymagających czynności. 

Pracodawca ma obowiązek:

• sprawowania nadzoru nad pracami (może powołać do tego odpowiednio przeszkolonych pracowników),
• nabywać i przekazywać pracownikom środki zabezpieczające, na bieżąco uzupełniać powstające braki, 
• zapewnić pracownikom instruktaż, w którym mowa o podziale pracy, właściwej kolejności wykonywania obowiązków zawodowych, wymaganiach odnośnie do bezpieczeństwa i higieny pracy w konkretnych zadaniach. 

Prace niebezpieczne nie mogą być wykonywane przez każdą zatrudnioną osobę, a zasady są uwarunkowane nie tylko przez wewnętrzne przepisy koordynowane przez pracodawców, ale przede wszystkim przez ustawodawcę. Każda osoba zatrudniona przy pracach szczególnie niebezpiecznych musi:

• mieć aktualne badania lekarskie (bez przeciwwskazań do ich wykonywania), 
• mieć ukończone 18 lat, 
• przejść szkolenie dotyczące bezpieczeństwa wykonywanej pracy, 
• uzyskać dodatkowe uprawnienia potrzebne do wykonywania pracy szczególnie niebezpiecznej. 

Materiały niebezpieczne w zakładzie pracy

W pierwszej kolejności należy zacząć od definicji materiałów niebezpiecznych. Chodzi o substancje oraz mieszaniny chemiczne, a w tym kwasy i zasady, które stanowią realne zagrożenie dla życia oraz zdrowia pracowników. Jeszcze zanim zatrudnione osoby przystąpią do wykonywania powierzonych im obowiązków, muszą poznać właściwości fizyczne, chemiczne oraz biologiczne materiałów, półfabrykatów, a także wyrobów gotowych występujących w zakładzie pracy. Tylko zdając sobie sprawę ze stopnia szkodliwości i wpływu na własne zdrowie albo życie pracownicy stosują odpowiednie środki ochrony i nie lekceważą zagrożenia. Pracodawca musi przekazać zatrudnionym osobom, w jaki sposób unikać zagrożeń oraz jakie środki stosować w celu zabezpieczenia się przed szkodą. Pracownik musi mieć świadomość, jak powinien się zachować w sytuacji awaryjnej czy przy bezpośrednim zagrożeniu życia lub zdrowia. 

W zakładach pracy korzysta się z umiejętności oraz doświadczenia osób trzecich, czyli specjalistów ds. BHP, którzy przekazują zatrudnionym osobom karty z dokładną charakterystyką używanych substancji i mieszanin niebezpiecznych, które, chociaż w znikomym stopniu mają niebezpieczne właściwości. Po zapoznaniu się z kartami pracownicy wiedzą, jakie środki czy substancje stwarzają potencjalne zagrożenie (na opakowaniach widnieje znak ostrzegawczy). Kiedy chodzi o nieznane materiały, których właściwości nie zostały jeszcze sprawdzone, należy zachować szczególną ostrożność, aby uniknąć potencjalnego zagrożenia. Szczególnie ważne jest właściwe przechowywanie materiałów szczególnie niebezpiecznych. W tym celu stosuje się specjalnie oznaczone miejsca oraz oryginalne opakowania informujące pozostałych pracowników o zagrożeniu. Jeśli oryginalne opakowanie zostało zniszczone, należy zadbać o opakowanie zastępcze, na którym widnieje oznakowanie graficzne informujące o zagrożeniu. Wymagana jest także słowna nazwa produktu. 

Kiedy używana substancja niebezpieczna albo mieszanina musi zostać połączona z wodą, albo inną cieczą na opakowaniu musi pojawić się także data przygotowania, zastosowane proporcje rozcieńczenia, a także imię i nazwisko osoby, która podjęła się tego zadania. 

Ostrożność należy zachować nie tylko w trakcie pracy ze szczególnie niebezpiecznymi substancjami, ale już w trakcie transportu i składowania. Wymagane są środki ochrony zbiorowej oraz indywidualnej, które doskonale zabezpieczają pracowników przed szkodliwym albo co gorsza – niebezpiecznym działaniem używanych środków. Należy zadbać przede wszystkim o sprzęt ochrony indywidualnej zabezpieczający oczy i twarz, rękawice kwasoodporne zabezpieczają dłonie, a obuwie kwasoodporne chroni stopy przed oparzeniem. Fartuchy kwasoodporne doskonale chronią ciało i wkładane ubranie. 

Opakowania zastępcze a przechowywanie niebezpiecznych substancji, czyli jak uniknąć tragedii 

Kiedy do przechowywania niebezpiecznych substancji wykorzystuje się opakowania zastępcze, przed użyciem wymaga się kilkukrotnego wypłukania butelki czy miski. Trzeba jasno i wyraźnie zapisać, jaka substancja znajduje się w środku. Używane opakowania muszą powstawać z materiału, który nie powoduje niebezpiecznych reakcji chemicznych – w przeciwnym wypadku niebezpieczna substancja zmieni swoje właściwości i jest w stanie przynieść spore straty albo przyczynić się do wypadków bądź szkody na rzecz dla pracowników i pracodawcy. Stosuje się trwałe oraz szczelne naczynia, które muszą zostać dodatkowo zabezpieczone przed wydostawaniem się niebezpiecznej substancji ze środka. Jeśli te zasady zostaną zignorowane, ryzyko wystąpienia sytuacji zagrożenia życia lub zdrowia gwałtownie wzrasta. 

Jeśli naczynia nie zostaną szczelnie wypełnione, wolna przestrzeń stwarza ogromne zagrożenie. Przede wszystkim może termicznie rozszerzać ciecz, co generuje kolejne zagrożenia i niebezpieczeństwa. 

Każdy pracodawca oraz pracownik musi zapamiętać, że całkowicie zabrania się używania opakowań po produktach spożywczych do przechowania niebezpiecznych substancji. Mowa o słoikach, butelkach po napojach, puszkach i innych. Ryzyko spożycia groźnych substancji jest wtedy podwyższone, co może wywołać tragiczne skutki. 

W zakładzie pracy może dojść do awarii czy innych niemożliwych do przewidzenia zdarzeń. W efekcie czego czasem wydzielają się substancje toksyczne albo palne, co zwiększa ryzyko wystąpienia wybuchu. W omawianej sytuacji pracodawca ma obowiązek zadbać o awaryjną wentylację wyciągową, którą używa się zarówno w środku, jak i na zewnątrz. To najlepszy sposób na bezustanną wymianę powietrza i zapewnienie odpowiednich warunków do oddychania dla wszystkich osób znajdujących się w środku. 

Niebezpieczne sytuacja a higiena i bezpieczeństwo pracy

Na skutek wielu działań i wydarzeń może dojść do groźnych sytuacji, w których zdrowie i życie jest zagrożone. Chodzi przede wszystkim o narażenie zatrudnionych osób na kontakt z czynnikami rakotwórczymi oraz biologicznymi o działaniu zakaźnym i innymi niebezpiecznymi środkami, które stwarzają niebezpieczeństwo dla życia i zdrowia pracowników. Zanim wymienione czynniki czy niebezpieczeństwa zostaną usunięte, należy opuścić zakład pracy i pozostać w bezpiecznym miejscu. Osoby przeprowadzające akcję ratowniczą muszą mieć założone zaawansowane środki ochrony indywidualnej i jak najbardziej ograniczyć czas pracy w trudnych, wymagających warunkach. W miejscach zagrożenia nie mogą pojawiać się osoby z zewnątrz (z wyjątkiem pracowników zwalczających zagrożenia), gdyż rodzi to dla nich poważne niebezpieczeństwo.  

Przykładowe sytuacje zagrożenia to:

• rozlanie kwasów i zasad, 
• nieplanowane, przypadkowe połączenie dwóch kwasów czy zasad w nieznanych proporcjach, 
• pożar kwasów. 

W trakcie awarii ryzyko przedostawania się do wdychanego powietrza niebezpiecznych oparów jest bardzo wysokie, dlatego należy jak najszybciej założyć maski ochronne zabezpieczające twarz, drogi oddechowe oraz narządy wewnętrzne. W trakcie połączenia dwóch substancji czy pożaru może dojść do uwolnienia toksycznych gazów, które wdychane przez człowieka powodują nie tylko zagrożenie dla zdrowia i życia, ale również wiele innych poważnych konsekwencji. 

Jeśli pracownicy mogą pochlapać się środkami żrącymi albo na skutek używanych substancji mierzyć się z zapaleniem odzieży w miejscu pracy wymagane są wodne natryski ratunkowe przeznaczone do odmywania całego ciała. Inne urządzenia służą do obmywania oczu. Na ryzyko oblania niebezpieczną substancją narażone są przede wszystkim osoby zatrudnione w magazynie.

W zakładzie pracy system dostarczania wody do natrysków i myjek musi działać w nienaganny sposób. Warunki atmosferyczne nie mogą w żadnym stopniu wpływać na zasilanie wodą, gdyż stanowi ona niezbędny element używany w akcjach ratunkowych. 

Jeśli w zakładzie pracy dochodzi do rozlewania oraz rozcieńczania kwasów i zasad, wszystkie czynności muszą odbywać się w specjalnym pomieszczeniu oraz po założeniu przez pracowników odpowiednich strojów. Szczególnie ważne są rękawice ochronne oraz właściwe zabezpieczenie twarzy. Jeden odprysk jest w stanie poparzyć ciało, co wywoła nie tylko ból i dyskomfort, ale jednocześnie na skórze pojawią się blizny. Dokładne zasady odnośnie do pracy ze szczególnie niebezpiecznymi substancjami zostają wyznaczone przez pracodawcę. Każda zatrudniona osoba musi mieć świadomość, jakie występują zagrożenia oraz w jaki sposób zabezpieczać się przed niebezpieczeństwem. 

Aby jeszcze lepiej chronić zatrudnione osoby zajmujące się przelewaniem, rozcieńczaniem, naprawianiem instalacji przeznaczonych do dozowanie substancji oraz mieszanin szczególnie niebezpiecznych, należy skierować do tego zadania minimum dwóch pracowników. Jeden z nich zajmuje się powierzoną czynnością, a drugi odpowiada za asekurację. Ważny jest także dostęp do bieżącej wody, gdyż ułatwia szybką reakcję pracowników w sytuacji zagrożenia. 

Reasumując, szczególnie niebezpieczne prace wiążą się przede wszystkim z zagrożeniami wywołanymi przez używane kwasy oraz zasady. W celu zabezpieczenia ciała, uniknięcia poparzeń i innych ran stosuje się przede wszystkim rękawice kwasoodporne wykonane z dobrej jakości materiału. Bardzo przydatne są także gogle zabezpieczające oczy przed wszelkiego rodzaju odpryskami. Doskonale sprawdza się kombinezon ochronny, fartuchy kwasoodporne i inne. Pracownik dobrze wyposażony w sprzęt ochrony indywidualny jest zabezpieczony przed uszkodzeniem ciała i znacznym pogorszeniem stanu zdrowia, co może przerodzić się w długą abstynencję w pracy.