URLOPY INNE NIŻ WYPOCZYNKOWY – KOMPENDIUM WIEDZY 2021

Niedawno przedstawiliśmy Kompendium Wiedzy o urlopach wypoczynkowych w roku 2021. Wszystkim osobom zatrudnionym na umowę o pracę przysługuje prawo do płatnego urlopu wypoczynkowego. I to rzecz oczywista. Jakie jeszcze urlopy przysługują pracowniom? Jakie okoliczności pozwalają pracodawcy na ich udzielenie? Komu i kiedy przysługują? Ile trwają?
Kodeks pracy wskazuje i opisuje przysługujące pracownikowi urlopy. Zapisane są w nim zasady udzielania ich przez pracodawcę. Wiedzieć trzeba, że nie wszystkie przewidziane Kodeksem pracy urlopy gwarantują wynagrodzenie w ramach zwolnienia ze świadczenia pracy. W niniejsze publikacji, spróbujmy rozwiać wszelkie wątpliwości.

Urlop okolicznościowy

Urlop okolicznościowy przysługuje każdej osobie, która zatrudniona jest na umowę o pracę. Niektóre wydarzenia w życiu każdego z nas, wymagają dnia wolnego od pracy. Te najważniejsze, jak ślub czy śmierć bliskiej osoby oraz narodziny dziecka, uprawniają pracownika do otrzymania dodatkowego, oczywiście płatnego dnia wolnego. Na jakich zasadach udzielony może być urlop okolicznościowy?

Urlop okolicznościowy – czyli jaki i kiedy przysługuje?

Zgodnie z Kodeksem pracy urlop okolicznościowy to urlop płatny, przysługujący w przypadku mającego istotne znaczenie wydarzenia w życiu osobistym lub naszych najbliższych (określonych przez Kodeks pracy). Zaliczają się do nich sytuacje takie jak:

• ślub
• narodziny dziecka
• śmierci członka rodziny.

Aby go wziąć, trzeba być zatrudnionym na umowę o pracę.

Komu przysługuje i ile dni wlicza się do urlopu okolicznościowego?

Urlop okolicznościowy przysługuje, w zależności od zdarzenia lub pokrewieństwa w wymiarze dwóch lub jednego dnia. W praktyce wygląda, to tak:

• dwa dni urlopu okolicznościowego – w przypadku ślubu pracownika lub urodzenia się jego dziecka oraz zgonu i pogrzebu małżonka, ojca, matki, dziecka, macochy lub ojczyma;
• jeden dzień urlopu okolicznościowego – w razie ślubu dziecka pracownika albo zgonu i pogrzebu jego siostry, brata, teściowej, teścia, babki, dziadka, a także innej osoby pozostającej na utrzymaniu pracownika lub pod jego bezpośrednią opieką.

Zauważyć trzeba, że oprócz wymienionych członków najbliższej rodziny, przepisy przyznają prawo do jednego dnia urlopu okolicznościowego w przypadku śmierci innej osoby, nad którą pracownik sprawuje bezpośrednią opiekę. Na tej podstawie, o wolny dzień ubiegać można się z tytułu zgonu osoby pozostającej na utrzymaniu pracownika.
WAŻNE! Jeśli pracownik jest rozwiedziony, skorzystać może z urlopu okolicznościowego w razie śmierci teściowej lub teścia.

• dwa dni wolnego na opiekę nad dzieckiem, które nie przekroczyło 14. roku życia (tu rodzice mają zobowiązani są do wcześniejszego zdeklarowania tego faktu w zakładzie pracy).

Czy urlop okolicznościowy można wykorzystać w innym dniu niż ważne wydarzenie?

Wykorzystanie urlopu nie jest konieczne w dniu, w którym wypada ważne zdarzenie. Można wykorzystać go w inny dzień, o ile będzie bezpośrednio związany z wydarzeniem uprawniającym do urlopu okolicznościowego, np. na załatwienie spraw formalnych związanych z sytuacją.

Urlop okolicznościowy a wynagrodzenie

Zgodnie z art. 297 Kodeksu pracy, odsyłającym do rozporządzenia wydanego 29 maja 1996 roku przez Ministra Pracy i Polityki Socjalnej, pracownikowi przysługuje pełne prawo do otrzymania wynagrodzenia za urlop okolicznościowy, naliczanego w ten sam sposób jak za okres urlopu wypoczynkowego.
Urlopu okolicznościowego, gdy wydarzenie nie doszło do skutku
W przypadku gdy pracownik zdążył wykorzystać np. dwa dni urlopu na organizację ślubu, a uroczystość z jakiegoś powodu nie miała miejsca, nie spełnia on uprawnień do skorzystania z urlopu okolicznościowego i zastąpić go musi urlopem wypoczynkowym. Jeżeli nie dopełni formalności jego nieobecność w pracy będzie usprawiedliwiona, jednak niepłatna.

Urlop okolicznościowy w trakcie wypoczynkowego

W sytuacji, gdy zdarzenie uprawniające do przyznania urlopu okolicznościowego wystąpi w trakcie korzystania z urlopu wypoczynkowego, pracownik nie otrzymuje dodatkowego wynagrodzenia, a także nie może wnioskować o przedłużenie urlopu wypoczynkowego.

Urlop bezpłatny

Artykuł 174 § 1 Kodeksu pracy mówi o tym, że każdy pracownik ma prawo wystąpić z wnioskiem o udzielenie urlopu bezpłatnego. Kodeks pracy precyzuje, że taki wniosek składa się do swojego pracodawcy. Zgodnie z regulacją pracodawca może udzielić pracownikowi urlopu bezpłatnego na jego pisemny wniosek. Kluczowym jest w tym zapisie słowo „może”, które wskazuje na brak obowiązku przychylenia się do prośby pracownika. Zatem samo przedłożenie wniosku pracodawcy nie uprawnia go do takiego urlopu. Konieczna jest zgoda pracodawcy. Udanie się przez pracownika na urlop bezpłatny, bez zgody pracodawcy potraktowane może być, jako poważne naruszenie obowiązków pracowniczych i skutkować natychmiastowym rozwiązaniem umowy o pracę.

Kto może skorzystać z urlopu bezpłatnego?

Z urlopu bezpłatnego skorzystać może każdy pracownik zatrudniony na podstawie umowy o pracę.
Nie ma znaczenia, na jakiej umowie o pracę pracuje pracownik, czy jest ona zawarta na czas określony czy nieokreślony. Wniosek złożony może być nawet pierwszego dnia pracy. Urlop bezpłatny udzielany jest na wniosek pracownika. Pracodawca nie ma prawa wysłać pracownika na taki urlop.

W jakim terminie złożyć należy wniosek?

Ustawodawca nie określił przepisami terminu, w jakim złożony powinien być wniosek o udzielenie urlopu bezpłatnego. Ze złożeniem takiego wniosku nie należy jednak zwlekać do ostatniej chwili, gdyż jak już informowaliśmy pracodawca odmówić może udzielania urlopu. Warto uprzedzić go odpowiednio wcześniej, tak by miał czas na zorganizowanie pracy pod nieobecność pracownika. Otóż powodem decyzji odmownej mogą być względy organizacyjne. Przepisy podobnie, jak w przypadku złożenia wniosku nie określają terminu, nie określają go też względem odpowiedzi od pracodawcy.

Konsekwencje korzystania z urlopu bezpłatnego

W czasie trwania urlopu bezpłatnego pracownik nie świadczy pracy i nie otrzymuje wynagrodzenia. Czasu przebywania na urlopie bezpłatnym nie wlicza się do okresu pracy, od którego zależne są pracownicze uprawnienia. Urlop bezpłatny powoduje, że zawieszeniu ulegają prawa i obowiązki pracownika i pracodawcy. Ponieważ w trakcie urlopu bezpłatnego pracownik nie otrzymuje wynagrodzenia, pracodawca nie odprowadza składek ZUS od pensji pracownika.
W praktyce oznacza to, że po upływie 30 dni od rozpoczęcia bezpłatnego urlopu pracownik traci:

• prawo do zasiłku chorobowego, opiekuńczego i macierzyńskiego
• ubezpieczenie zdrowotne
• prawo do świadczenia rehabilitacyjnego.

Czas urlopu bezpłatnego

Długość urlopu bezpłatnego nie jest limitowana. Kodeks pracy nie wskazuje minimalnego ani maksymalnego wymiaru urlopu bezpłatnego. W związku z tym urlop bezpłatny może trwać kilka dni, miesięcy, rok, jak również na kilka lat. Przepisy stanowią jednak, że przy udzielaniu urlopu bezpłatnego, dłuższego niż 3 miesiące, strony założyć mogą odwołanie pracownika z urlopu z ważnych przyczyn.

Urlop rodzicielski

Urlop rodzicielski to urlop, który przysługuje ojcu i matce dziecka, jak również rodzicom adopcyjnym. Warunkiem skorzystania z niego jest zatrudnienie na umowę o pracę lub dobrowolne opłacanie składek chorobowych. Urlop rodzicielski to czas na opiekę nad dzieckiem, z którego można, ale nie trzeba skorzystać, gdyż jest on dobrowolny.

Ile trwa urlop rodzicielski?

Jeśli urodzi się jedno dziecko urlop rodzicielski trwa 32 tygodnie, przy dwójce lub więcej dzieci to już 34 tygodnie wolnego. Z urlopu rodzicielskiego skorzystać może zarówno matka, jak i ojciec dziecka. Pamiętać jednak należy, że dni urlopu wykorzystanego przez każde z rodziców się sumują. Oznacza to, że jeśli rodzice korzystają z urlopu razem, w tym samym terminie, będzie on trwał najwyżej 16 tygodni. W przypadku, gdy matka wykorzystuje 20 tygodni, to ojcu zostaje do wykorzystania 12 tygodni i tak dalej.
WAŻNE! Urlop rodzicielski można podzielić maksymalnie na 4 części, po 8 tygodni. Do wykorzystania przez matkę, ojca lub oboje naraz. I tak:

• pierwsza część urlopu rodzicielskiego przypada od razu po urlopie macierzyńskim,
• następne pozostają do wykorzystania w dowolnym momencie, jednak tylko do ukończenia przez dziecko 6. roku życia.

Urlop rodzicielski jest po prostu przedłużeniem macierzyńskiego, i aby z niego skorzystać trzeba wcześniej wykorzystać przysługujący pracownikowi urlop macierzyński.

Urlop macierzyński i rodzicielski – w jakim celu razem?

Obydwa te urlopy są ze sobą nierozłącznie związane, do tego łączy je zasiłek macierzyński. Chyba że pracownik postanawia zrezygnować z urlopu rodzicielskiego, bo jak już wspomnieliśmy urlop rodzicielski nie jest urlopem obowiązkowym.
Warto zauważyć, że 32 tygodnie urlopu rodzicielskiego i 20 tygodni urlopu macierzyńskiego (przy urodzeniu jednego dziecka) to 52 tygodnie, czyli cały rok.

Urlop macierzyński

Podstawowy urlop macierzyński to 20 tygodni. Po 14 tygodniach nakazanego przepisami urlopu macierzyńskiego matka przekazać może swoją część urlopu ojcu, podkreślić jednak trzeba, że maksymalnie 6 tygodni. W przypadku ciąży mnogiej, wykorzystać można adekwatnie więcej czasu na opiekę nad dzieckiem, ale o tym za chwilę.
Matka nie może zrezygnować z 14 przysługujących jej tygodni, gdyż jest to czas na odpoczynek po porodzie i opiekę nad noworodkiem.
Jeśli kobieta, po tym okresie będzie chciała wrócić do pracy, nie ma problemu. Wtedy tata dziecka może wykorzystać resztę jej urlopu macierzyńskiego.
Urlop macierzyński dla ojca, czyli tak zwany urlop tacierzyński, trwać może nie dłużej niż 6 tygodni. Trzeba jednak wiedzieć, że obydwoje rodziców nie może przebywać w tym samym czasie na urlopie macierzyńskim/tacierzyńskim.
Istotnym jest fakt, że urlop macierzyński kobieta wykorzystać może już przed porodem. Jednak jest to maksymalnie 6 tygodni. Jeśli to nastąpi, urlop macierzyński po porodzie skraca się o tyle dni, ile wykorzystanych było przed urodzeniem dziecka.

Ile urlopu na przy urodzeniu więcej niż jedno dziecko?

Urlop macierzyński na więcej niż jedno dziecko:

• 31 tygodni w przypadku bliźniąt
• 33 tygodni w przypadku trojaczków
• 35 tygodni w przypadku czworaczków
• 37 tygodni w przypadku pięciorga i więcej dzieci przy jednym porodzie.

Warto wiedzieć, że wymiar urlopu macierzyńskiego dla pracownika, który przysposabia dziecko jest taki sam, jak przy urodzeniu dziecka i zależy od liczby nowego potomstwa.
WAŻNE! Jeśli nie zostanie wykorzystany okres 20 tygodni macierzyńskiego, rodzicom nie przysługuje następujący po nim urlop rodzicielski.

Czy te urlopy są płatne?

Podczas korzystania z obu tych urlopów pracownikowi przysługuje przez rok zasiłek macierzyński, nazywany również zasiłkiem rodzicielskim. Jest to, tak zwany okres płatnego wolnego na opiekę nad dzieckiem.
Wysokość zasiłku macierzyńskiego za okres urlopu macierzyńskiego wynosi 100% podstawy wymiaru zasiłku i jest to średnia z 12 miesięcy. Jeśli jednak zatrudnienie trwa krócej niż rok wynagrodzenie obliczane jest na podstawie średniej z pełnych, przepracowanych miesięcy.

Jakie znaczenie ma terminowe złożenie wniosku urlopowego?

• Jeśli pracownik planuje przedłużenie opieki nad dzieckiem o urlop rodzicielski, a wniosek złożony został w terminie – wymiar zasiłku macierzyńskiego będzie wynosił 80%.
• Jeśli wniosek o urlop macierzyński i rodzicielski złożony zostanie razem do 21 dni po porodzie, wypłacane będzie 80% pensji przez cały rok.
• Jeśli wniosek złożony będzie z opóźnieniem, przez pierwsze 20 tygodni wynagrodzenie wynosić będzie 100% przez pierwsze 20 tygodni, a na urlopie rodzicielskim jedynie 60%.

Urlop wychowawczy

Urlop wychowawczy przysługuje rodzicom zatrudnionym minimum pół roku na umowę o pracę.
WAŻNE! Występując z wnioskiem o urlop wychowawczy, każdy z rodziców lub opiekunów musi przedstawić pracodawcy oddzielny dokument – oświadczenie małżonka/partnera, że ten nie zamierza korzystać z urlopu wychowawczego.

Kiedy złożyć wniosek o urlop wychowawczy?

Wniosek o urlop wychowawczy złożyć można w każdym momencie, aż do czasu kiedy dziecko skończy 6 lat. W przypadku, gdy dziecko jest niepełnosprawne okres, w którym pracownik udać się może na urlop wychowawczy, wydłuża się 18. roku życia dziecka.
Podanie o urlop wychowawczy złożyć trzeba najpóźniej 21 dni przed planowanym wolnym. Urlop ten podzielić można na 5 części. Pracodawca nie może odrzucić wniosku o urlop wypoczynkowy, Podaniem o urlop wychowawczy informujemy, o zamiarze skorzystania z tego przywileju. Na pozytywną odpowiedź nie trzeba czekać.

Komu przysługuje urlop wychowawczy?

O udzielenie urlopu wychowawczego wystąpić może pracownik, który posiada minimum sześciomiesięczny staż pracy. Chodzi tu o łączny staż zatrudnienia na podstawie umowy o pracę, także u innych pracodawców. Urlop na sprawowanie osobistej opieki nad dzieckiem nie należy się osobom zatrudnionym na podstawie umowy zlecenie lub umowy o dzieło.

Wymiar urlopu wychowawczego

Wymiar urlopu wychowawczego to 36 miesięcy, które mogłaby być określana jako „35+1”, gdyż tak wygląda podział na wyłączne i wspólne prawo do wykorzystania urlopu. Krótkie objaśnienie, brzmi tak – jeden rodzic może wykorzystać maksymalnie 35 miesięcy urlopu, drugiemu przysługuje zaś prawo do jednego miesiąca urlopu wychowawczego. Nie istnieje możliwość oddania swojej części drugiemu rodzicowi. I jeśli nie zostanie on wykorzystany, po prostu przepada.

Podsumowanie

Jak widać urlopy, to bardzo obszerny temat. Każdy z nich wymaga indywidualnego podejścia. Nie ma jednego druku i jednaj szablonowej odpowiedzi, na pytania: Ile ...? Komu ...? Na jak długo ...?
Urlop to wypoczynek, przyjemność, wyjazd, po prostu pełen luz. Są też takie, które wiążą się z pracą „na pełen etat” – to te związane z byciem rodzicem. Więcej na temat urlopów znajdziecie Państwo na naszym blogu www.bezpieczenstwo-bhp.pl