Jak wygląda wykonywanie obowiązków zawodowych przez kobiety w ciąży?

Ciąża to wyjątkowy czas w życiu każdej kobiety, dlatego chroni ją prawo obowiązujące w naszym kraju. Pracodawca ma także szereg obowiązków względem ciężarnej pracownicy. Przede wszystkim kobieta nie może pracować w godzinach nadliczbowych i nocą, zabrania się pracy w przerywanym systemie czy wysłania na delegacje. Oczywiście, jeśli pracownica chce wyjechać na delegację, nie ma ku temu żadnych przeciwwskazań. Kobiety w ciąży zatrudnione na podstawie umowy o pracę na czas określony nie mogą zostać w tym czasie zwolnione. Umowa zostaje automatycznie przedłużona aż do dnia porodu. Kobieta w ciąży może umówić się na wizytę u lekarza prowadzącego w trakcie pracy, jeśli wizyta w innych godzinach nie jest możliwa. Pracodawca nie może w tym czasie pozbawić ją wynagrodzenia. To podstawowe zasady, które musi przestrzegać każdy pracodawca. W tym miejscu warto zapoznać się także z pracami uciążliwymi, niebezpiecznymi oraz szkodliwymi – są one całkowicie zabronione przez ustawodawcę. 

Prace uciążliwe, niebezpieczne i szkodliwe – czego nie mogą robić kobiety ciężarne? 

Prace uciążliwe, niebezpieczne czy szkodliwe są zabronione dla kobiet ciężarnych ze względu ryzyko pogorszenia stanu zdrowia zarówno kobiety, jak i dziecka. Mogą też narażać ciążę na przerwanie czy inne poważne konsekwencje, w tym przedwczesny poród. 

Prace transportowe

W pracach związanych z przenoszeniem ładunków i obsługą urządzeń obowiązują następujące zasady: 

• kobiety w ciąży nie mogą podejmować prac, w których najwyższa wartość obciążenia pracą fizyczną jest większa od 2900 kJ na zmianę. Ta wartość jest mierzona jako wydatek energetyczny netto na wykonaną pracę. W pracy dorywczej pracy nie może przekraczać 7,5 kJ/min, 
• zabrania się przenoszenia przedmiotów, których masa jest większa od 3 kg, 
• kobiety w ciąży mogą obsługiwać elementy urządzeń i maszyn, czyli dźwignie, karby, koła sterownicze i inne części pod warunkiem, że przy użyciu siły nie przekraczają 12,5 N w przypadku pracy stałej oraz 25 K dla pracy dorywczej. Mowa o obsłudze oburęcznej. Z kolei przy obsłudze jednoręcznej maksymalne obciążenie dla pracy stałej to 5N oraz 12,5 N dla pracy dorywczej. 

Panie, które pracują w pozycji stojącej po upływie 15 minut mają przyznaną 15-minutową przerwę. 

 Prace w mikroklimacie gorącym, zimnym, zmiennym

Kobiety w ciąży nie mogą wykonywać następujących czynności:

• praca w klimacie gorącym w warunkach, gdzie wskaźnik PMV przewyższa 1,0 zgodnie z Polską Normą, 
• prace wykonywane w mikroklimacie zimnym w warunkach, gdzie wskaźnik jest mniejszy od 1,0, 
• praca w środowisku charakteryzującym się dużymi wahaniami parametrów mikroklimatu (niepożądane są nagłe zmiany temperatury),

 Prace w narażeniu na hałas albo drgania

Kobiety w ciąży nie mogą pracować w miejscach szczególnie narażonych na hałas, gdzie:

• poziom ekspozycji jest większy od 65 dB – liczony na podstawie zasad wyszczególnionych w przepisach Kodeksu pracy, 
• szczytowy poziom dźwięku jest wyższy od 130 dB, 
• maksymalny poziom dźwięku to wartość powyżej 110 dB, 
• hałas jest wyższy od 86 dB w przypadku występowania hałasu infradźwiękowego. 

Niebezpieczny jest także hałas ultradźwiękowy, gdzie równoważne poziomy ciśnienia akustycznego w pasmach tercjowych wahają się od 10 kHz do 40 kHz. 

Zabrania się prac w warunkach występowania drgań, które niekorzystnie wpływają na każdy organizm człowieka. 

Prace narażające na działanie pola elektromagnetycznego o częstotliwości od 0 HZ do 300 GHZ i promieniowania jonizującego

Kobiety w ciąży nie mogą podejmować:

• pracy w zasięgu pola elektromagnetycznego, którego natężenie przewyższa wartości dla strefy bezpiecznej, 
• pracy w warunkach promieniowania jonizującego.

W ciąży zabrania się kontynuowania pracy nurka, prac w zbiornikach ciśnieniowych oraz innych prac odbywających się w warunkach podwyższonego albo obniżonego ciśnienia. 

Szkodliwe czynniki biologiczne

Kobiety w ciąży nie mogą podejmować pracy w miejscach, gdzie występuje ryzyko zakażenia wirusem zapalenia wątroby typu B, wirusem ospy wietrznej i półpaśca, wirusem różyczki, wirusem HIV, wirusem cytomegalii, pałeczką listeriozy, toksoplazmą. Zabrania się także obsługi zwierząt zmagających się z chorobami zakaźnymi albo inwazyjnymi. 

Praca narażająca na działanie szkodliwych substancji chemicznych

Zabrania się wykonywania obowiązków zawodowych w miejscach, gdzie występują czynniki rakotwórcze, substancje chemiczne niezależnie od ich stężenia w miejscu pracy. Wśród szkodliwych substancji wymienia się: leki cytostatyczne, mangan, syntetyczne estrogeny i progesterony, tlenek węgla, ołów i jego związki organiczne i nieorganiczne, rtęć i jej związki organiczne i nieorganiczne.

Kobiety ciężarne nie mogą pracować w miejscach, gdzie występują rozpuszczalniki organiczne, kiedy poziom ich stężenia jest wyższy od 1/3 najwyższych dopuszczalnych stężeń. 

Prace zagrożone ciężkimi urazami fizycznymi albo psychicznymi

Kobiety w ciąży nie mogą pracować:

• przy wykopach, 
• w zbiornikach oraz kanałach, 
• w kopalniach, 
• w wymuszonym rytmie (chociażby na taśmie). 

Zabrania się brania udziału w akcjach ratownictwa chemicznego, przy gaszeniu pożarów oraz pozbywaniu się skutków ubocznych awarii. Niebezpieczne są prace z materiałami wybuchowymi, prace zajmujące się wybojem zwierząt hodowlanych czy obsługą rozpłodników. 

Ciężarne pracownice nie mogą wykonywać obowiązków na wysokości, nawet jeśli posiadają pełne indywidualne zabezpieczenie przed upadkiem. Całkowicie zabrania się także prac polegających na wchodzeniu i schodzeniu po drabinach i klamrach. Niebezpieczne mogą okazać się także wysokie i strome schody. 

Praca przy monitorze – nowe, dokładne przepisy  

3 kwietnia 2017 roku ustawodawca wprowadził nowe przepisy, w których warunkuje wymiar pracy kobiet ciężarnych przy monitorze. Wcześniejsze przepisy zakładały ograniczenie pracy przed ekranem monitora do maksymalnie 4 godzin dziennie i po upływie tego czasu należało przepisać pracownicy zadania, które nie wymagały patrzenia na monitor. Co ciekawe przed 2017 roku nikt tej zasady nie przestrzegał ze względu na niewłaściwą definicję monitora ekranowego, którą stworzona w 1998 roku. Współczesny sprzęt zdecydowanie różni się od tego używanego kilkadziesiąt lat temu, stąd pracodawcy bez większych przeszkód obchodzili ten przepis, a ciężarne pracownice nie mogły nic zrobić. Jak wygląda zasady pracy z monitorem w 2022 roku?

Kobieta w ciąży może pracować przy monitorze przez maksymalnie 50 minut, a następnie ma przyznaną 10-minutową płatną przerwę. To sztywne zasady, których nie można modyfikować do swoich potrzeb. Zabrania się pracy przez 150 minut, a następnie odbycia 30-minutowej przerwy. 50 minut wykonywania obowiązków zawodowych z monitorem, a następnie 10 minut przerwy to wymóg ustawodawcy. Przerwa od monitora umożliwia pracownicy rozprostowania nóg i kręgosłupa, udanie się na krótki spacer i skorzystanie z toalety. 

W tym miejscu warto podkreślić, że jeśli firma nie bierze pod uwagę wprowadzonych zmian i regulamin pracy pozostaje bez zmian, pracodawca jest zobowiązany do zaoferowania zatrudnionym kobietom w ciąży 4-godzinny dzienny wymiar pracy. Całkowicie zabrania się zaostrzania przepisów prawnych, w taki sposób, żeby stały się niekorzystne dla pracowników, ale nie ma żadnych przeciwwskazań do łagodniejszych zasad, które wiążą się z szeregiem korzyści dla zatrudnionych osób. 

Co jeszcze zmieniło się w przepisach?

Podnoszenie ciężarów jest niebezpieczne szczególnie w trakcie ciąży, gdyż zbyt duża waga ładunku może przyczynić się po pogorszenia stanu zdrowia nie tylko matki, ale również i płodu, przedwczesnego porodu, a w najgorszym wypadku utraty dziecka. Z tego względu zamiast skomplikowanego zapisu, który uprawniał kobietę w ciąży do dźwigania nie więcej niż ¼ wartości dopuszczalnej dla pracownic, które nie są w ciąży, widnieje informacja, że dopuszczalna wartość ciężaru to 3 kilogramy. 

Warto zaznaczyć, że mamy karmiące dziecko piersią mogą przenosić maksymalnie 6 kg w pracy na pełen etat, a w przypadku pracy dorywczej do 10 kg. Oczywiście, dopiero kiedy stan zdrowia po porodzie na to pozwala. 

Zmiany w przepisach dotyczą także wykonywania pracy w pozycji stojącej. Pisaliśmy już, że po 15 minutach w pozycji stojącej odbywa się 15-minutowa przerwa, ale ustawodawca zobowiązuje pracodawców, aby po zsumowaniu wszystkich aktywności, czas pracy nie przekraczał 3 godzin. 

Całkowicie zabrania się pracy na wysokości, z wyjątkiem stałych miejsc, w których nie trzeba używać indywidualnych środków ochrony przed upadkiem. Oznacza to, że kobiety w ciąży mogą wykonywać prace w galeriach, na pomostach i podestach, gdyż są to miejsca w pełni zabezpieczone przed upadkiem z wysokości. Nie  wymaga się w nich wchodzenie i schodzenie po drabinach i klamrach — to jest całkowicie zabronione. Warto dodać, że praca na wysokości zaczyna się już od 1 metra nad ziemią. 

W jaki sposób wprowadzić przepisy bezpieczeństwa dla kobiet w ciąży w życie?

Posiłkując się Kodeksem pracy, dowiadujemy się, że prace uciążliwe, niebezpieczne albo szkodliwe dla kobiet w ciąży powinny znaleźć się w regulaminie pracy. W pierwszej kolejności należy je sprawdzić i wpisać do regulaminu. Nie poleca się kopiowania całego zarządzenia dotyczącego pracy kobiet w ciąży, gdyż w sklepie sprzedającym ubrania nie ma ryzyka promieniowania albo praca nie polega na używaniu substancji chemicznych czy biologicznych, które mogą okazać się szkodliwe dla dziecka. W regulaminie trzeba umieścić zasady dotyczące konkretnego przedsiębiorstwa. W przeciwnym wypadku nadmiar informacji nie przyniesie żadnych pozytywnych rezultatów. 

Nie wystarczy wpisać zasad do regulaminu i o nich zapomnieć, gdyż kluczowe jest ich przestrzeganie. Wielokrotnie wymaga to całkowitej reorganizacji pracy, dzięki czemu wykonywane czynności nie stanowią zagrożenia dla kobiety oraz jej dziecka. Jeśli pracodawca świadomie szkodzi nienarodzonemu człowiekowi, musi się liczyć z konsekwencjami prawnymi. 

Przepisy i zasady dotyczące zatrudniania kobiet w ciąży poznaje nie tylko właściciel, ale również kadra kierująca zatrudnionymi osobami, gdyż to oni odpowiadają za organizację pracy i pilnowanie bezpieczeństwa ciężarnych. To właśnie osoby zajmujące wysokie stanowiska są pociągane do odpowiedzialności za wypadki będące skutkiem ubocznym nieznajomości przepisów czy jawnym ignorowaniem zasad. 

Regulamin pracy obowiązujący w przedsiębiorstwie musi być cały czas aktualizowany, gdyż przepisy ulegają zmianie, a zatrudnione osoby są coraz bardziej świadome swoich praw i obowiązków. Czasy, kiedy kobiety w ciąży siedziały cicho i drżąc o życie i zdrowie swoich nienarodzonych dzieci i wykonywały nawet ciężką pracę, dawno odeszły w zapomnienie. 

Pracodawca ma szereg obowiązków i jednym z nich jest zapewnienie bezpiecznych i higienicznych warunków pracy dla zatrudnionych osób. Ochrona kobiet w ciąży jest szczególnie ważnym zagadnieniem, które jest kluczowo sprawdzane, a wszelkiego rodzaju niewłaściwe zachowanie czy nieprzestrzeganie przepisów wiąże się ze zgłoszeniem sprawy do Inspekcji Pracy albo nawet nagłośnienie problemu w mediach. 

Warto jeszcze podkreślić, że pracodawca, który ze względu na charakter działalności czy obowiązki ciążące na pracownicy nie może zapewnić jej bezpiecznych warunków, musi zwolnić ją z obowiązku świadczenia pracy aż do czasu urodzenia dziecka, a następnie odbycia urlopu macierzyńskiego. Przerwa w pracy jest przymusowa i pod żadnym pozorem winą nie można obarczać kobiety, stąd przysługuje jej pełne wynagrodzenie.