Odpowiednie ubranie ma na celu ochronę zdrowia i życia przed działaniem niebezpiecznych czynników środowiska pracy. Wybierana odzież robocza oraz ochronna musi spełniać zarówno polskie, jak i europejskie normy. Jakich wymogów trzeba przestrzegać? Odpowiadamy. 

Odzież robocza i ochronna — jakie są wymagania w zakresie BHP?

W zakładzie pracy występują różne czynniki zagrożenia, zarówno dla zdrowia, jak i życia pracowników. Pracodawca jest zobowiązany do przekazania zatrudnionym osobom szczegółowych informacji na ten temat, a także wyposażenia zatrudnionych osób we właściwą odzież roboczą oraz ochronną. Pracownicy otrzymują spodnie robocze, buty robocze, trzewiki robocze, kask ochronny, kombinezon roboczy i inne. Z kolei kurtka robocza przyda się w okresie zimowym. Jakie wymagania musi spełniać strój roboczy?

Odzież ochronna a odzież robocza – podobieństwa i różnice

Głównym zadaniem odzieży ochronnej jest zabezpieczenie zdrowia i życia pracownika przed niebezpiecznymi czynnikami występującego w miejscu pracy. 

Właściwy strój roboczy jest dedykowany dla pracowników mających kontakt z:

• wysoką albo niską temperaturą, 
• oparami, 
• dużym natężeniem hałasu, 
• gazami, 
• substancjami żrącymi, 
• wodą, 
• ogniem, 
• elektrycznością, 
• ryzykiem uszkodzeń mechanicznych. 

Odzież ochronna musi spełniać wymogi norm BHP, gdyż jest kwalifikowana do środków ochrony indywidualnej. 

Dla porównania odzież robocza zabezpiecza zatrudnioną osobę przed czynnikami, które nie stanowią zagrożenia dla jej życia i zdrowia. Spodnie robocze czy kurtka robocza zabezpieczają głównie przed zniszczeniem albo zabrudzeniem prywatnych ubrań. Kombinezon roboczy i inne elementy stroju mogą służyć także do zwrócenia uwagi na daną firmę, a także jej reklamę. W celu zapewnienia maksymalnego komfortu do uszycia odzieży zazwyczaj wykorzystywana jest bawełna, gdyż charakteryzuje się wytrzymałością, pozwala na cyrkulację powietrza i jest przyjemna w dotyku. Producenci oferują również modele wykonane z ortalionu, flaneli oraz polaru. Spodnie robocze, kombinezon roboczy i inne mogą powstać z wykorzystaniem zaawansowanej technologii, dzięki czemu użytkownik zyskuje dodatkowy komfort, przewiewność, a także szybsze odprowadzanie wilgoci. 

Kurtka robocza bardzo często jest wyposażona w specjalne wzmocnienia, które są umieszczone w miejscach szczególnie narażonych na zniszczenie. Na uwagę zasługują też inne dodatki, na przykład kieszenie i inne elementy. 

Odzież ochronna i robocza — jak przedstawiają się przepisy BHP?

Ustawodawca nie wprowadza jednoznacznych przepisów wyznaczających, jaką odzież roboczą i środki ochrony indywidualnej trzeba wybierać na konkretne stanowisko. Kluczowe znaczenie odgrywają wewnętrzne decyzje podejmowane przez właściciela zakładu pracy oraz wyznaczone przez niego osoby. Bardzo istotne jest wyznaczenie ryzyka zawodowego, z którego wynika prawdopodobieństwo wystąpienia zdarzenia, a także określającego, jaki może być stopień występującej szkody. To właśnie podjęte ustalenia są podstawą doboru właściwych środków ochrony indywidualnej oraz odzieży. Trzewiki robocze, kask ochronny, specjalne gogle — na podstawie wnikliwej analizy zagrożeń występujących w miejscu pracy może zaistnieć konieczność korzystania z nich. 

Wymaga się, aby końcowe postanowienia zostały wprowadzone do Regulaminu zakładu pracy. Pracodawca musi zdawać sobie sprawę, że w sytuacji błędnego określenia ryzyka występującego w zakładzie pracy, zostanie nałożona na niego odpowiedzialność. 

W przypadku, gdy zatrudnione osoby mają kontakt z niebezpiecznymi albo szkodliwymi czynnikami, przysługują im bezpłatne środki ochrony indywidualnej. Trzeba jednak zaznaczyć, że odzież jest cały czas własnością pracodawcy. Jeżeli umowa o pracę zostanie rozwiązana, kurtka robocza, spodnie robocze, a także buty robocze i kask ochronny wraz z innymi otrzymanymi środkami muszą zostać zwrócone. 

Jeżeli kombinezon roboczy i inne elementy stroju ulegną zniszczeniu, pracownikowi przysługują nowe. Gdy pracownik nie otrzyma od pracodawcy potrzebnych środków ochrony indywidualnej, ma prawo odmówić wykonywanie powierzonych mu obowiązków. Ta sama zasada dotyczy sytuacji, kiedy warunki w miejscu pracy nie są zgodne z przepisami BHP, co oznacza, że są zagrożeniem dla jego zdrowia oraz życia. 

Gdy zatrudniona osoba celowo zniszczy przyznaną jej odzież, pracodawca ma obowiązek zakupienia nowych środków, ale równocześnie ma pełne prawo pociągnąć zatrudnioną osobę do odpowiedzialności za zniszczone mienie. Dysponuje również możliwością zwolnienia go dyscyplinarnie z pracy.

Jak dobrać odzież roboczą i ochronną?

Podstawowa zasada w trakcie zakupu odzieży roboczej i ochronnej polega na doborze właściwego rozmiaru. Wymagana jest także właściwa certyfikacja, czyli:

• znak CE, 
• wymagana dokumentacja techniczna, 
• deklaracja zgodności. 

Kurtka robocza i inne elementy stroju mogą wykazywać następujące właściwości:

• niepalność, 
• kwasoodporność, 
• wodoodporność, 
• ochrona przed mechanicznymi urazami, 
• zabezpieczenie przed zimnym albo gorącem. 

Oprócz odzieży bardzo ważne jest także obuwie. Buty robocze muszą wykazywać wszystkie wymagane cechy i zapewniać maksymalne zabezpieczenie dla stóp zatrudnionej osoby przed niebezpiecznymi czynnikami. Trzewiki robocze mogą być antyprzebiciowe, czyli zostać wyposażone w stalową wkładkę albo mieć właściwości antypoślizgowe. Buty robocze pozwalają uniknąć uszczerbku na zdrowiu, a nawet trwałych kontuzji, które mają wpływ na całe życie. 

Rękawice również są zaliczane do środków ochrony indywidualnej. Producenci oferują modele antystatyczne, antywibracyjne, chemoodporne, termoodporne, elektroizolacyjne oraz przeciwprzepięciowe. W trakcie wyboru rękawic trzeba zwrócić szczególną uwagę dla właściwy rozmiar i właściwości. 

Kask ochronny zabezpiecza głowę przed urazami mechanicznymi. Bardzo często jest łączony razem z goglami oraz dodatkową osłoną twarzy. 

Nauszniki wykazują właściwości przeciwhałasowe. Nosi się je samodzielnie albo z hełmem ochronnym. Można zdecydować się także na wkładki przeciwhałasowe albo tradycyjne stopery. 

Okulary i gogle to środki umożliwiające ochronę oczu przed odłamkami, cieczami, a także oparami i promieniowaniem UV. 

Maski ochronne, do których zalicza się półmaski albo okulary połączone z półmaską bądź maski pełnotwarzowe zabezpieczają przed odpryskami, cieczami, pyłami, promieniowaniem, mechanicznym uszkodzeniem twarzy. Maski mogą zostać wzbogacone w filtry, które zabezpieczają także drogi oddechowe pracownika. 

Linie amortyzujące oraz szelki — sprzęt używany do zapewnienia wysokiego poziomu bezpieczeństwa w trakcie pracy na wysokości są dedykowane na stanowiska, w których ryzyko upadku z wysokości jest wyższe niż dla innych zawodów.

Na jakich stanowiskach korzystanie z odzieży ochronnej jest obowiązkowe?

Odzież ochronna musi być stosowana na wszystkich stanowiskach, na których zatrudnione osoby są narażone na działanie wody, czynników chemicznych, pyłowych, mechanicznych oraz biologicznych, a także działanie wysokiej i niskiej temperatury, gdyż wiąże się to dla nich z ryzykiem dla zdrowia oraz bezpieczeństwa.

Wybierana odzież musi być zgodna z podstawową normą PN-P-84525:1998 dla odzieży roboczej. Z kolei dla odzieży ochronnej wymagania ogólne warunkuje norma PN-EN ISO 13688:2013-12. Zarówno odzież robocza, jak i ochronna muszą spełniać wymagania wyznaczone przez Polskie Normy z uwzględnieniem ich przeznaczenia. Normy wyznaczają podstawowe wymiary, zasady oraz technologię konfekcjonowania, właściwości użytkowe materiałów i wymaganych dodatków do produkcji. 

Wybierana dla pracownika odzież musi być dobrze dopasowana pod względem dynamiki ruchu oraz intensywności wykonywanych prac. Strój musi być bezpieczny, przede wszystkim dla prac odbywających się przy maszynach. Niewskazane jest, aby strój był zbyt luźny, gdyż zwiększa to ryzyko wciągnięcia materiału przez maszynę, a to może przyczynić się do poważnego problemu. Z kolei za mały strój wywołuje spory dyskomfort. 

Krój oraz fason ubrania roboczego, oraz ochronnego musi zostać dopasowany w taki sposób, żeby okrywać całe ciało zatrudnionej osoby. 

Własna odzież i obuwie roboczy pracownika — czy można z nich korzystać w zakładzie pracy?

W sytuacji, gdy pracodawca nie przekaże zatrudnionej osobie odzieży oraz obuwia roboczego, a jest ona niezbędna, trzewiki robocze i pozostałe elementy stroju roboczego nie powinny zostać nabyte przez pracownika. Zatrudniona osoba ma pełne prawo odmówić wykonywania pracy, a jeżeli ze względu na niewłaściwe postępowanie odzież pracownika ulegnie zniszczeniu, sprawa może zostać skierowana na drogę postępowania sądowego.

Ustawodawca wymienił kilka sytuacji, kiedy noszenie prywatnej odzieży przez pracownika w miejscu pracy jest zabronione:

• praca polegająca na bezpośredniej obsłudze maszyn i urządzeń technicznych, 
• praca, w której istnieje ryzyko skażenia odzieży środkami chemicznymi, promieniotwórczymi albo zakaźnymi biologicznie.

Gdy pracownik nosi własną odzież albo obuwie robocze, obowiązkiem pracodawcy jest wypłacenie mu ekwiwalentu pieniężnego w kwocie zgodnej z wartością jego ubrania oraz obuwia. Zarówno kwota, jak i częstotliwość wypłacania jest wyznaczona przez pracodawcę, stąd zaleca się omówienie tej kwestii jeszcze przed podpisaniem umowy o pracę.

Jeżeli pracodawca nie wykaże chęci wypłacenia ekwiwalentu albo celowo zaniży wartość odzieży roboczej, sprawa powinna trafić do sądu pracy. Wymiar sprawiedliwości nakaże wypłatę świadczenia. 

Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady Unii Europejskiej w sprawie środków ochrony indywidualnej

Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE)  2016/425 z dnia 9 marca 2016 roku w sprawie środków ochrony indywidualnej wyznacza kategorie odzieży ochronnej:

• kategoria I – odzież ochronna zabezpieczająca przed minimalnym zagrożeniem — mowa o prostych ubraniach, dla których poziom skuteczności zostaje wyznaczony przez użytkownika. Do tej grupy zaliczymy m.in. odzież roboczą oraz ubrania z impregnowanych tkanin ochronnych wykazujących właściwości trudnopalne, kwasoochronne oraz pyłochłonne. Do odzieży kategorii I zalicza się ubrania chroniące przed zabrudzeniami nieszkodliwymi dla zdrowia, uszkodzeniami mechanicznymi o powierzchownych skutkach, zagrożeniami związanymi z gorącym czynnikiem o niewielkim stopniu zagrożenia oraz czynnikami atmosferycznymi, 
• kategoria II — odzież zabezpiecza przed konkretnym czynnikiem, który nie zagraża zdrowiu i równocześnie nie przyczynia się do poważnego i trwałego uszczerbku na zdrowiu zatrudnionej osoby. Do kategorii II zalicza się odzież zabezpieczającą przed przecięciem, czyli fartuchy antyprzecięciowe, odzież dla leśników, odzież dla spawaczy, odzież dla pracowników mających kontakt z silnymi substancjami chemicznymi, a także odzież ostrzegawcza dedykowana, chociażby dla drogowców, 
• kategoria III — wysoce specjalistyczna odzież ochronna zabezpieczająca przed czynnikami, zabezpiecza przed najgroźniejszym i realnym zagrożeniem, jednak bezpośrednie skutki działania nie mogą zostać wyznaczone w odpowiednim czasie. Do kategorii III  zalicza się odzież ochronną zabezpieczającą przed niebezpiecznymi dla zdrowia substancjami i mieszaninami chemicznymi oraz biologicznymi — mowa o specjalistycznych kombinezonach przeciwchemicznych oraz przeciwbiologicznych, odzieży chroniącej przed promieniowaniem jonizującym, odzieży chroniącej przed płomieniem, temperaturą przekraczającą 100°C oraz dużymi rozpryskami gorących substancji, odzieży chroniącej przed niskimi temperaturami poniżej 50°C, odzieży zabezpieczającej przed utonięciem, czyli kamizelki ratunkowe (UE) 2016/425, odzieży zabezpieczającej przed przecięciem przez przenośną pilarkę łańcuchową (UE) 2016/425, odzieży chroniącej przed strumieniem pod wysokim ciśnieniem (UE) 2016/425, odzieży zabezpieczającej przed ranami postrzałowymi lub pchnięciem nożem — do tej grupy zalicza się kamizelki kuloodporne, kamizelki zabezpieczające przed uderzeniem nożem, igłą albo kolcem (UE) 2016/425.

Jakie certyfikaty może uzyskać odzież robocza i ochronna?

Odzież robocza i ochronna może uzyskać następujące certyfikaty:

• OEKO-TEXR® Standard 100 - To niezależny system kontroli i certyfikacji surowców, półfabrykatów oraz produktów tekstylnych na wszystkich etapach ich przetworzenia. Sprawdzeniu podlegają surowe oraz farbowane lub uszlachetniane przędze, surowe oraz farbowane lub uszlachetniane tkaniny, oraz dzianiny, artykuły konfekcjonowane, 
• akcesoria OiB — akredytacja w zakresie obronności i bezpieczeństwa państwa, 
• dopuszczenie WUG — dopuszczanie wyrobów do stosowania w zakładach górniczych, za którego wydanie odpowiada Wyższy Urząd Górniczy.