Po co w miejscu pracy wykonywana jest ocena ryzyka zawodowego?

Przepisy prawa nakładają na pracodawcę wiele praw i obowiązków. Jednym z nich jest wykonanie oceny ryzyka zawodowego. W praktyce wykonują ją najczęściej kompetentni pracownicy, specjaliści do spraw bhp oraz eksperci zewnętrzni. Jednak odpowiedzialność spoczywa bezwzględnie na pracodawcy. 

Jakie informacje są potrzebne do wykonania oceny ryzyka zawodowego?

W celu wykonania oceny ryzyka zawodowego należy odpowiedzieć na następujące pytania:

• na jakich stanowiskach świadczona jest praca w firmie?
• jakie osoby wykonują pracę na tych stanowiskach (bardzo istotne jest uwzględnienie pracowników młodocianych, osób niepełnosprawnych, kobiet w ciąży, pracowników niepełnoetatowych, podwykonawców, pracowników zatrudnionych poza siedzibą firmy), 
• jakie maszyny, narzędzia i materiały są wykorzystywane na stanowiskach pracy, 
• jaki zagrożenia zostały podane w instrukcji obsługi maszyn i urządzeń?
• jakie zadania (operacje technologiczne) wykonują pracownicy?
• jakie czynniki niebezpieczne, szkodliwe lub uciążliwe występują na stanowiskach pracy?
• jakie środki ochrony zbiorowej i indywidualnej są używane na stanowiskach pracy?
• jakie są wyniki pomiarów czynników szkodliwych (o ile były przeprowadzane) i co wynika z dotychczasowej dokumentacji dot. wypadków przy pracy (jeśli do takich doszło) i chorób zawodowych?
• jakie są już zidentyfikowane zagrożenia i możliwe skutki ich wystąpienia?
• jakie są przepisy prawne i normy dotyczące występujących w przedsiębiorstwie stanowisk pracy?

Doskonale jest uzyskać także opinie i uwagi pracowników związanych ze stanowiskami pracy, na których wykonują swoje obowiązki, gdyż to właśnie oni mogą zapewnić dokładne informacje. Bardzo istotne jest, aby włączyć i zaangażować zatrudniona osoby i to w jak najszerszym zakresie. 

Identyfikacja zagrożeń – określenie zagrożeń i ryzyka dla wszystkich stanowisk pracy

Podczas oceny ryzyka, konieczna jest weryfikacja, czy na stanowiskach pracy występują śliskie powierzchnie, ruchome części maszyn, ostre krawędzie, gorące albo zimne powierzchnie, a także czy zatrudnione osoby wykonują powierzone im obowiązki na wysokości, czy muszą mierzyć się z wysokim ciśnieniem, pracować z prądem elektrycznym, substancjami chemicznymi, pyłem, hałasem, nieprawidłowym oświetleniem, drganiami, promieniowaniem elektromagnetycznym, ręcznym przenoszeniem ciężarów, pracą w niewygodnej pozycji, zagrożeniami biologicznymi, stresem i innymi.

Podczas wyznaczania zagrożeń bardzo istotne znaczenie odgrywają listy kontrolne, które dzięki europejskim kampaniom oceny ryzyka zawodowego cieszą się coraz większą popularnością. Zyskują na tym przede wszystkim pracownicy, gdyż wykonują pracę w korzystniejszych warunkach. 

Oszacowanie ryzyka

Podczas oceny ryzyka zawodowego konieczne jest oszacowanie występującego ryzyka. Zdecydowana większość pracodawców stosuje metodę oceny ryzyka według Polskiej Normy PN-N-18002 („Systemy zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy. Ogólne wytyczne do oceny ryzyka zawodowego”, PKN styczeń 2000) - oddzielnie dla poszczególnych zagrożeń.

Po uwzględnieniu tego, jak duże jest prawdopodobieństwo pojawienia się chorób i wypadków i jak poważne są te następstwa, należy określić, czy ryzyko jest małe, średnie albo duże. Trzeba mieć świadomość, że ryzyko małe i średnie jest dopuszczalne, a duże może zostać zakwalifikowane jako niedopuszczalne i obligować do niezwłocznych działań. Trzeba wyraźnie podkreślić, że w przypadku dużego ryzyka zabrania się dopuszczenia pracowników do wykonywania powierzonych im obowiązków. 

Bardzo istotną rolę odgrywa refleksja czy działania, które są podejmowane, pozwolą wyeliminować albo ograniczyć ryzyko i czy zapobiegną nieszczęśliwym sytuacjom, które stwarzają zagrożenie dla zatrudnionych pracowników. 

W tym miejscu należy podkreślić, że oprócz metody szacowania ryzyka zgodnie z normą PN-N-18002 występują też inne narzędzia. Można wykorzystać inne sposoby, a wśród nich:

• metoda Wstępnej Analizy Zagrożeń (PHA), 
• metoda Wskaźnika Ryzyka (RISC SCORE), 
• metoda Grafu Ryzyka, 
• metoda Analizy Bezpieczeństwa Pracy (JSA).

Warto wskazać także na czynniki środowiska pracy i takie rodzaje prac, dla których wyznaczono dokładne wymagania, które wynikają ze związanej z nimi oceny ryzyka i dla których metoda według normy nie może zostać zastosowana, gdyż nie obrazuje realnego ryzyka, a jej zastosowanie nie ma sensu. W praktyce oznacza to czynniki chemiczne, czynniki biologiczne oraz ręczne prace transportowe, hałas, a także drgania mechaniczne. 

Określenie działań eliminujących albo ograniczających ryzyko zawodowe

W pierwszej kolejności trzeba zadbać o zagrożenia, które są w stanie wyrządzić najwięcej szkód i są najpoważniejsze. Następnie należy postępować zgodnie z zasadą, iż w przypadku braku możliwości całkowitego usunięcia zagrożeń, kolejnym rozwiązaniem i kolejnym krokiem jest wykorzystanie środków ochrony indywidualnej. Jednakże trzeba bardzo dokładnie podkreślić, że w niniejszej sytuacji zagrożenie pozostanie, zostaje ono jedynie ograniczone, ale jego całkowite usunięcie nie jest możliwe. 

Jeżeli w zakładzie pracy występuje ryzyko niedopuszczalne, podejmowane działania ograniczające muszą mieć przyznany charakter natychmiastowy, czyli odbywać się bez żadnej zwłoki. 

Akceptowane ryzyko średnie jest równoznaczne z koniecznością odbycia działań na rzecz jego dalszego zmniejszenia, a z kolei ryzyko małe działań zapewniających, że będzie ono w dalszej kolejności występowało na tym samym poziomie. 

Dokumentowanie wyników oceny ryzyka zawodowego

Należy bardzo wyraźnie podkreślić, że przedsiębiorca jest zobligowany do oceny ryzyka zawodowego, co uwzględnia elementy wyznaczone w §39 a ust. 3 Rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, czyli występuje w niej opis osoby, która zajmuje się oceną stanowiska pracy, podaje wyniki wykonanej oceny ryzyka zawodowego dla wszystkich czynników środowiska pracy. Podmiot wykonujący badanie wskazuje także na środki profilaktyczne, które są potrzebne do zmniejszenia ryzyka i data oceny oraz dane osoby, która ją wykonała. Należy wyraźnie podkreślić, że przytoczone rozporządzenie nie zawiera wzoru formularza do dokumentacji. 

Kto ma obowiązek przeprowadzać ocenę ryzyka zawodowego?

Państwowa Inspekcja Pracy obliguje każdego pracodawcę do wykonywania oceny ryzyka zawodowego. Dotyczy to zarówno małych, jak i dużych przedsiębiorstw – nie przewidziano odstępstw od niniejszych zasad. 

W małych przedsiębiorstwach za ocenę ryzyka bardzo często odpowiada sam przedsiębiorca. Jego obowiązkiem jest także prowadzenie dokumentacji oceny ryzyka zawodowego i wybranych do użycia koniecznych środków profilaktycznych. 

Niniejsze postępowanie pozwala pracodawcy zrealizować obowiązek względem pracowników związanych z bezpieczeństwem i higieną pracy. Jednym z głównych celów jest rozpoznanie zagrożeń i w miarę możliwości ich likwidacja. Oprócz wiedzy duże znaczenie odgrywa odzież robocza. W praktyce oznacza to buty robocze, okulary ochronne, rękawice robocze i wiele innych produktów czy dóbr, które oferuje hurtownia BHP. W celu podniesienia poziomu bezpieczeństwa warto zadbać także o kaski ochronne i rękawice ochronne. Tak wyposażony pracownik będzie wykonywał powierzone mu obowiązki w większym skupieniu, ale i z poczuciem bezpieczeństwa i ograniczenia ryzyka.