Kiedy pracownikowi przysługuje prawo do powstrzymania się od wykonywania pracy?

Kiedy pracownik nie ma obowiązku wykonywać pracy?

Podczas wykonywania pracy mogą wystąpić różne sytuacje, które stanowią zagrożenie dla życia lub zdrowia pracowników oraz innych osób. W takim przypadku zatrudnionej osobie przysługuje prawo do powstrzymania się od wykonywania pracy. Jak powinien postąpić pracownik i kiedy odmowa jest akceptowana?

Zagrożenie wewnętrzne jako przyczyna powstrzymania się od wykonywania pracy

Prawo powstrzymania się od wykonywania pracy w przypadku zagrożenia zewnętrznego przysługuje pracownikowi w przypadku, gdy spełnione zostaną wszystkie wytyczne:

• warunki pracy nie są zgodne z przepisami bezpieczeństwa i higieny pracy, 
• warunki pracy stwarzają bezpośrednie zagrożenie dla zdrowia i życia pracownika bądź świadczona przez niego praca stwarza niebezpieczeństwo dla zdrowia i życia innych osób.

Pracodawca ma obowiązek zagwarantować warunki pracy zgodne z przepisami bezpieczeństwa i higieny pracy, czyli warunki nie mogą stwarzać zagrożenia dla zdrowia bądź życia zatrudnionych osób.

W przypadku, gdy pracownik nie zamierza wykonywać powierzonej mu pracy, musi wystąpić bezpośrednie zagrożenie dla jego życia bądź zdrowia. Prawo przysługuje również w przypadku, kiedy praca stwarza zagrożenie dla zdrowia bądź życia innych osób. 

W tym miejscu należy podkreślić, iż zagrożenie musi być:

• realne, 
• rzeczywiste, 
• obiektywnie sprawdzalne (nie może być potencjalne). 

Zagrożenie mogłoby mieć ujemny wpływ na zdrowie pracownika. 

W sytuacji, gdy powstrzymanie się od wykonywania pracy nie jest równoznaczne z usunięciem zagrożenia, pracownik ma możliwość oddalić się z miejsca zagrożenia, jednakże jest zobligowany do pozostania do dyspozycji pracodawcy. Co to oznacza w praktyce? Nie może pójść do sklepu, czy udać się do domu. 

Zgodnie z obowiązującymi przepisami, na pracownika nie można nałożyć negatywnych konsekwencji, które wynikają z niewykonywania pracy bądź oddalenia się z miejsca zagrożenia z uwagi na zagrożenie zewnętrzne. 

Jeżeli pracownik nie wykonuje pracy, ma obowiązek przekazać stosowną informację do pracodawcy (bez żadnej zwłoki). Gdy informacja nie zostanie dostarczona do pracodawcy, pracownikowi zostanie zarzucona naruszenie obowiązku wykonywania pracy. Pracodawca musi uzyskać również informację o przyczynie niewykonania pracy.

Brak podstaw do powstrzymania się od pracy – co dalej?

Jeżeli pracownik powstrzymał się od wykonywania pracy bez wyraźnie przyczyny, pracodawcy przysługuje kilka narzędzi — na pracownika zostaje nałożona kara upomnienia bądź nagany albo zostaje on zwolniony z pracy z zachowaniem, bądź bez zachowania okresu wypowiedzenia. Bardzo istotne jest właściwe udokumentowanie nałożonych sankcji. 

Jeżeli pracownik oddalił się z miejsca pracy, ale miał ku temu powody przysługuje mu prawo do wynagrodzenia w wysokości, która jest należna za czas przebywania na urlopie wypoczynkowym. 

Zagrożenia wewnętrzne a prawo do powstrzymania się od wykonywania pracy

Pracownicy, którzy podczas wykonywania powierzonych obowiązków korzystają ze sprawności psychofizycznej, mogą powstrzymać się od wykonywania pracy. Aczkolwiek należy zaznaczyć, że pracodawca nie podaje, czym jest stan psychofizyczny. Za dopuszczenie pracownika do pracy odpowiada przełożony i to on weryfikuje stan psychofizyczny. 

Warunkiem powstrzymania się od pracy w przypadku stanu psychofizycznego jest spełnienie dwóch przesłanek, a mianowicie stan nie pozwala na bezpieczne wykonywanie pracy, a do tego stwarza zagrożenie dla innych osób. 

Zgodnie z obowiązującymi zasadami, stan psychofizyczny nie musi być udokumentowany zwolnieniem lekarskim, bo w praktyce może oznaczać silne napięcie nerwowe, złe samopoczucie fizyczne bądź psychiczne, a także przemęczenie. Należy podkreślić, że nie jest to stan niezdolności do pracy, który usprawiedliwia nieobecność pracy. W wybranych przypadkach pracownik niezdolny do pracy musi pozostać w miejscu zatrudnienia – w przeciwnym razie część osób zaczęłoby traktować niedyspozycję w pracy jako urlop. Należy bardzo dokładnie podkreślić, że pracownik nie otrzymuje wynagrodzenia za niedyspozycyjność. Aczkolwiek niniejsza sytuacja jest traktowana przez pracodawcę jako usprawiedliwiona nieobecność od świadczenia pracy, co oznacza, że jest akceptowana. 

W jakich pracach można powstrzymać się od wykonywania powierzonych obowiązków?

Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 28 lutego 1996 roku w sprawie rodzajów prac wymagających szczególnej sprawności psychofizycznej wskazuje 36 prac, a wśród nich:

• prace przy obsłudze suwnic sterowanych z kabiny i zdalnie, 
• prace przy obsłudze podnośników i platform hydraulicznych,
• prace przy obsłudze układnic magazynowych,
• prace przy obsłudze żurawi wieżowych i samojezdnych,
• prace operatorów samojezdnych ciężkich maszyn budowlanych i maszyn drogowych, 
• prace przy obsłudze urządzeń mechanicznych związanych z czynnościami wyburzeniowymi,
• prace kierowców: autobusów, pojazdów przewożących materiały niebezpieczne oraz pojazdów o dopuszczalnej masie całkowitej powyżej 16 ton i prawo powstrzymania się od wykonywania pracy o długości powyżej 12 m, trolejbusów i motorniczych tramwajów,
• prace przy montażu i remoncie sieci trakcyjnych, 
• prace przy liniach napowietrznych niskich, średnich i wysokich napięć, 
• prace przy obsłudze urządzeń ciśnieniowych podlegających pełnemu dozorowi technicznemu.

Co zrobić, aby uniknąć sytuacji, kiedy pracownik jest niezdolny do wykonywania pracy?

Zapewnienie właściwych warunków pracy dla zatrudnionych osób odgrywa szczególnie istotną rolę – jest to wymagane nie tylko ze względu na przepisy bhp, ale przepisy kodeksu pracy także obligują pracodawcę do konkretnego postępowania względem zatrudnionych osób. 

Nieobecności w pracy można uniknąć, chociażby poprzez wyposażenie zatrudnionych osób w odpowiednie stroje, które dopasowane są do charakteru wykonywanych zadań, zagrożeń i innych czynników. Odzież robocza powinna zabezpieczać, ale także zapewniać maksymalny komfort podczas wykonywanej pracy. 

Jakie akcesoria najczęściej wybierają pracodawcy? Nie ma reguły, gdyż jest to uwarunkowane charakterem pracy i warunkami, jakie tam występują. W praktyce oznacza to buty robocze, które chronią zarówno przed spadającymi przedmiotami, jak i gorącymi albo zimnymi elementami i innymi czynnikami zagrożenia. Warto w nie wyposażyć każdego pracownika. 

Nie ma zakładu, w którym nie przydadzą się rękawice robocze i rękawice ochronne. Chronią dłonie nie tylko przed zabrudzeniem i drobnymi uszkodzeniami, ale zabezpieczają również przed substancjami chemicznymi, biologicznymi, ostrymi przedmiotami i innymi zagrożeniami, które mogą przyczynić się do niedyspozycji zatrudnionej osoby. Hurtownia bhp oferuje szeroki zakres i różnorodną odzież, produkty i dodatki, takie jak kaski ochronne czy okulary ochronne, które zapewnią najlepsze możliwe zabezpieczenie i ograniczą ryzyko występowania wypadków i innych uszkodzeń.