Jak zapewnić pracownikowi optymalne warunki do pracy – rola wentylacji i klimatyzacji 

Pracodawca, który decyduje się na zamontowanie wentylacji oraz klimatyzacji nie ma jedynie na względzie dobra i komfortu zatrudnionych osób, ale musi respektować także obowiązujące przepisy prawa. Stosowanie nowoczesnego sprzętu oraz rozwiązań technologicznych to obowiązek pracodawcy. Co przekłada się na jeszcze większe zaangażowanie zatrudnionych osób, wykonywanie pracy sumiennie i docenianie pracodawcy, który dba o wygodę i dobre warunki. Jest to szczególnie ważne ze względu na fakt, że w miejscu pracy spędzamy większą część naszego dnia. 

Klimatyzacja i wentylacja musi gwarantować:

• odpowiedni rozkład temperatury, 
• właściwą prędkość powietrza, 
• czystość powietrza (zarówno mechanicznego, jak i fizykochemicznego), 
• niewielki hałas, który nie wpływa na komfort pracy i samopoczucie zatrudnionych osób. 

Jeśli wybrane przez pracodawcę urządzenia są głośne i przeszkadzają w pracy, przesuszają powietrze, wymagają odprowadzania skroplin (w tym celu stosuje się specjalne instalacje) i w znaczący sposób wpływają na koszty korzystania z urządzeń, konieczna jest ich wymiana na nowsze, bardziej ekologiczne i skuteczniejsze rozwiązania. 

Wady i zalety klimatyzacji oraz wentylacji

Najlepszym rozwiązaniem jest wybór przewodowych systemów klimatyzacji, które odpowiadają za optymalne wymiarowanie oraz podział powietrza w klimatyzowanym zakładzie pracy. Jeśli pracodawca ma ograniczony budżet może zdecydować się na wentylację naturalną określaną również jako grawitacyjna. Oczywiście przed wyborem systemu, trzeba zapoznać się ze wszystkimi wadami oraz zaletami. 

Klimatyzacja umożliwia dopasowanie wszystkich parametrów powietrza w taki sposób, żeby warunki panujące w zakładzie odpowiadały zatrudnionym osobom i była dopasowana do aktualnej pory roku. Po założeniu klimatyzacji temperatura powietrza oscyluje na odpowiednim poziomie przez cały rok i można zdecydować się na zastosowanie odzysku ciepła (rekuperacji). Niestety trzeba zwrócić uwagę na wysoki koszt związany z budową oraz regularnym używaniem – rachunki znacznie obciążają budżet przedsiębiorcy. 

Z kolei, kiedy przyjrzeć się bliżej wentylacji grawitacyjnej przedsiębiorcy cenią to rozwiązanie ze względu na niski koszt budowy oraz eksploatacji. Jednak warunki, w jakich pracują pracownicy, są gorsze od tych zapewnionych przez klimatyzację. Różnice są szczególnie odczuwane wiosną i jesienią, gdyż temperatura na podwórku i wewnątrz budynku jest bardzo podobna, a w znaczący sposób wpływa na odczuwany przez pracowników komfort. Wentylacja odpowiada za doprowadzenie powietrza do środka i utrzymanie go w pomieszczeniach. Oczywiście powietrze musi być czyste, a temperatura i ruch mają oscylować na optymalnym poziomie i to wszystko bez ingerencji w parametry powietrza transportowanego z zewnątrz. 

Jakie są rodzaje wentylacji?

Główny podział wentylacji ze względu na sposób wymuszania ruchu powietrza to wentylacja naturalna oraz mechaniczna. 

Z kolei wentylacja mechaniczna dzieli się na:

• wywiewną, 
• nawiewną, 
• nawiewno-wysiewną. 

Klimatyzacja odpowiada za zapewnienie jak najlepszych warunków dla zatrudnionych osób, dzięki czemu w trakcie pracy odczuwają optymalny poziom komfortu. Dopuszczalne parametry powietrza są uwarunkowane ilością pracowników, procesami technologicznymi oraz specyfiką pracy. 

Klimatyzacje dzielą się na:

• używane w pomieszczeniach przemysłowych,
• wykorzystywane w budynkach użyteczności publicznej. 

Właściwy dobór instalacji odbywa się na bardzo wczesnym etapie, a mianowicie chodzi o fazę projektowania nieruchomości albo adaptacji budynku, który został zbudowany kilka/kilkanaście lat temu. Mowa o zmianach mających na celu dostosowanie zakładu pracy do charakteru planowanych działań (bierze się pod uwagę rodzaj działalności). 

Wybierając instalację, trzeba zwrócić uwagę na wykonane badania środowiska wewnętrznego (klimatu wewnętrznego) odbywające się na podstawie obliczeń oraz dobrej praktyki, które muszą być zgodne z obowiązującymi przepisami prawa (zarówno Polskimi, jak i Europejskimi). Dobrym przykładem, na którym warto się opierać, są Polskie Normy. Jednak nie można się ich kurczowo trzymać, gdyż indywidualne zasady są uwarunkowane kwestiami organizacyjnymi i logistycznymi odbywającymi się w miejscu pracy. W tym celu korzysta się z pomocy specjalistów, którzy czasem zmagają się z naprawdę trudnymi sytuacjami, gdyż dopasowanie warunków w wybranych pomieszczeniach czy nawet całych zakładach może być po prostu bardzo trudne, a czasem nawet niemożliwe. 

Jakie parametry klimatyzacji/wentylacji należy sprawdzać?

Wybierając instalację, trzeba zwrócić uwagę na parametry powietrza. Zarówno pomieszczenia, jak i stanowiska mają zostać zabezpieczone przed niekontrolowaną emisją ciepła uzyskiwanego w drodze promieniowania, przewodzenia oraz konwekcji. Nie można pozwolić także na dostarczanie chłodnego powietrza z zewnętrz. 

Komfort cieplny to subiektywne odczucie, a także preferencje pracowników uwarunkowane odczuwaną równowagą termiczną. Czynnik ten odgrywa kluczową rolę w ustawieniu temperatury, ale bardzo trudno jest dogodzić wszystkim zatrudnionym osobom. Komfort cieplny to parametr, który trzeba brać pod uwagę w trakcie projektowania stanowisk pracy, na których przebywają zatrudnione osoby (mowa, chociażby o budynkach użyteczności publicznej). 

Komfort cieplny zostaje wyznaczony z wykorzystaniem:

• temperatury oraz rozmieszczenia powietrza w zakładzie pracy (konkretnym pomieszczeniu), 
• przeciętnej temperatury przegród budowlanych (wliczając w to najcieplejsze oraz najzimniejsze elementy pomieszczenia), chodzi o grzejniki, okna i inne, 
• prędkości przepływu powietrza przez pomieszczenie w strefie, w której pracują zatrudnione osoby, 
• wilgotności powietrza. 

Kiedy warunki w pomieszczeniu zapewniają odpowiedni poziom komfortu cieplnego, bilans organizmu jest zrównoważony i na odpowiednim poziomie. 

Współczynnik PMV to wskaźnik odpowiadający za oszacowanie przeciętnej oceny sporej grupy osób wyznaczających swoje wrażenia cieplne. Służy do tego siedmiostopniowa skala ocen. Wskaźnik PMV zostaje wyznaczony w momencie oceny aktywności fizycznej oraz odporności cieplnej odzieży. Dodatkowo trzeba sprawdzić wymienione poniżej parametry środowiska:

• temperaturę powietrza, 
• średnią temperaturę promieniowania, 
• prędkość ruchu powietrza, 
• cząstkowe ciśnienie pary wodnej. 

We wskaźniku PMV kluczowe znaczenie odgrywa równowaga cieplna ludzkiego ciała i występuje w przedziale od -0,5 do maksymalnie +0,5. 

Powietrze, które trafia z zewnątrz do zakładu pracy, musi zostać poddane różnorodnym czynnościom. Właściwe działania przyczynią się do usunięcia pyłów oraz substancji szkodliwych dla zdrowia. W trakcie projektowania poszczególnych stanowisk pracy należy sprawdzić charakterystykę wykorzystywanych procesów technologicznych oraz wybierać urządzenia odpowiednie do charakteru pracy odbywającej się na danym stanowisku. Dla przykładu recyrkulacja powietrza nie jest rekomendowana dla miejsc, w których występują niebezpieczne albo szkodliwe czynniki biologiczne oraz czynniki chemiczne, które generują nawet najmniejsze zagrożenie. Musi być mowa o nich w przepisach prawa związanych z bezpieczeństwem i higieną pracy. 

Odpowiednie warunki oraz sprzęt muszą zostać wybrane szczególnie ostrożnie w miejscach, gdzie występują czynniki chemiczne, materiały wydzielające nieprzyjemne albo uciążliwe zapachy, albo w zakładach, w których możliwe jest niespodziewane zwiększenie stężenia niebezpiecznych substancji chemicznych. Ostrożnie należy postępować w przestrzeniach zagrożonych wybuchem. 

Czynniki oddziałujące na zmiany stanu powietrza wewnętrznego to zyski ciepła, zyski wilgoci oraz gazy i pary wydzielające się w pomieszczeniu. 

Wewnętrzne zyski ciepła są uwarunkowane wieloma czynnikami, a wśród nich:

• obecnością ludzi, 
• występowaniem maszyn i silników, 
• zastosowanym oświetleniem elektrycznym, 
• używanymi piecami i innymi rozgrzanymi urządzeniami, 
• występowaniem spalin, 
• chłodzeniem elementów, 
• obecnością spalających się gazów w procesach technologicznych, 
• ciepłem przenikającym poprzez przegrody wewnętrzne. 

Głównym źródłem zysków ciepła pochodzącego z zewnątrz jest słońce. 

Należy również zwrócić uwagę na zyski wilgoci, które są uwarunkowane obecnością ludzi, infiltracją oraz parowaniem. 

Zanieczyszczenie gazowe i pyłowe w miejscu pracy

Kluczowe znaczenie odgrywają także zanieczyszczenia gazowe oraz pyłowe. W trakcie wyznaczania tych wartości należy wziąć pod uwagę:

• najwyższe dopuszczalne stężenie (NDS), czyli wartość średnia ważona stężenia, którego wpływ na zatrudnioną osobę w trakcie 8-godzinego dobowego oraz przeciętnego tygodniowego wymiaru czasu pracy, wyznaczonego w Kodeksie pracy, w trakcie jego aktywności zawodowej nie generuje ujemnych zmian w stanie zdrowia i dodatkowo w stanie zdrowia jego przyszłych pokoleń, 
• najwyższe dopuszczalne stężenie chwilowe (NDSCh) – średnia wartość stężenia. Czynnik nie powinien wpływać niekorzystanie na stan zdrowia pracownika pod warunkiem, że jego występowanie w środowisku pracy jest krótkotrwałe (nie przekracza 15 minut maksymalnie 2 razy w tygodniu w trakcie zmiany roboczej, gdzie odstęp czasu pomiędzy stosowaniem tego czynnika musi być dłuższy od 1 godziny), 
• najwyższe dopuszczalne stężenie pułapowe (NDSP) – wartość stężenia niedopuszczalna w środowisko pracy w żadnym momencie. Jest to uwarunkowane zagrożeniem zdrowia albo życia zatrudnionych osób. 

Kiedy pracodawca wraz ze specjalistami weźmie pod uwagę wszystkie czynniki mające wpływ na stan powietrza, jest w stanie wyznaczyć strumień powietrza wentylacyjnego/klimatyzacyjnego, który umożliwia stworzenie właściwych warunków higieniczno-sanitarnych, procesów technologicznych albo dwóch wymienionych warunków jednocześnie. W przypadku, kiedy nie możemy wyznaczać wzorów analitycznych albo empirycznych zanieczyszczeń występujących w miejscu pracy, jednak rodzaj i jakość zagrożenia jest znana, istnieje możliwość używania krotności wymian. 

Rodzaje wentylacji:

• wentylatory promieniowe – silnik napędowy występuje na zewnętrznej stronie kanałów wentylacyjnych, odpowiada za napędzanie osi, na której widoczne są łopatki wentylatora. Urządzenie odpowiada za pobieranie powietrza z zewnątrz, a następnie wtłacza je do kanałów wentylacyjnych, 
• wentylatory osiowe – w środku kanału wentylacyjnego występuje konstrukcja wentylatora osiowego wyposażona w silnik z wirnikiem. Uzdatnianie powietrza odbywa się przy wykorzystaniu sporej różnicy ciśnienia w sieci odpowiadającej za rozpraszanie powietrza. Czynniki meteorologiczne nie odgrywają większego znaczenia, gdyż powietrze może zostać poddane odpyleniu, ogrzaniu, ochłodzeniu, nawilżeniu, osuszeniu i klimatyzacji jeszcze zanim zostanie skierowane do sieci. 

Wentylacja mechaniczna to:

• wentylacja wywiewna, która jak sama nazwa wskazuje, ma za zadanie wywiewanie powietrza z pomieszczenia. Takie działanie sprawia, że generuje się podciśnienie powietrzne zewnętrzne. To rozwiązanie cieszy się największą popularnością w pomieszczeniach drugorzędnych albo budynkach, gdzie potrzebna jest jedynie niewielka wymiana powietrza, czyli mowa o domach jednorodzinnych czy wielorodzinnych, 
• wentylacja nawiewna odpowiada za doprowadzenie powietrza do pomieszczenia, a następnie wygenerowanie nadciśnienia. Warto podkreślić, że powietrze wtłaczane do pomieszczenia musi spełniać określone warunki i zostać dopasowane do pory roku. W praktyce oznacza to ogrzewanie powietrza zimą oraz chłodzenie latem – w tym celu urządzenie pracuje jak klimatyzator, 
• wentylacja nawiewno-wywiewna – to najczęściej stosowany system wentylacji mechanicznej. Aby właściwie rozmieścić otwory, konieczne jest sprawdzenie, w jaki sposób rozprzestrzeniają się zanieczyszczenia w pokoju. Należy podkreślić, że chodzi o lokalizację otworów nawiewnych oraz wywiewnych. Właściwy dobór systemu wentylacji jest kluczowy, gdyż daje gwarancję równomiernego dopływu powietrza do sfery, w której przebywają pracownicy oraz klienci, a także domownicy, kiedy mówimy o prywatnym zastosowaniu. Powietrze, które zostaje z pomieszczenia usunięte, powinno zostać zassane, jak najbliżej miejsca, w których wydzielają się zanieczyszczenia.